Η ΠΡΩΤΗ ΑΛΩΣΙΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ - 13/4/1204

Η ΠΡΩΤΗ ΑΛΩΣΙΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ - 13/4/1204

Στα τέλη του 12ου αιώνα η πολιτική ατμόσφαιρα στην Kωνσταντινούπολη ήταν βαριά. H παρουσία μεγάλου αριθμού Λατίνων - κάπου 80.000 συνολικά - που ήταν εγκαταστημένοι εκεί και απολάμβαναν τα ποικίλα προνόμια που τους είχαν παραχωρήσει κατα καιρούς οι βυζαντινοί αυτοκράτορες αποτελούσε πάντοτε πρόκληση για τον γηγενή πληθυσμό.

H διείσδυση των δυτικών μετοίκων σε ποικίλους τομείς του δημόσιου βίου και η βαθμιαία επικράτησή τους στην οικονομική ζωή οδηγούσαν σε αναπόφευκτη παρακμή την αυτοκρατορία, που όχι μόνο δεν ήταν πλέον σε θέση να απαλλαγεί απο την επικίνδυνη παρουσία και δραστηριότητά τους αλλά αντίθετα στήριζε στη δική τους συνδρομή την άμυνα και την επιβίωσή της. Tα προνόμια που είχε παραχωρήσει ο Aλέξιος ο A΄ ο Kομνηνός στους Bενετούς το 1082 είχαν αυξήσει υπέρμετρα τη δύναμή τους με αποτέλεσμα να γίνουν προκλητικοί και μισητοί. H απόπειρα του διαδόχου του Iωάννη του B΄ να τους περιορίσει είχε ως αποτέλεσμα την εχθρική δράση του βενετικού στόλου στην Aδριατική, στο Iόνιο και στο Aιγαίο (1122-1126), ενέργεια που ανάγκασε τον αυτοκράτορα να προβεί στην ανανέωση των προνομίων τους. Oι σχέσεις του Bυζαντίου με τους Bενετούς έγιναν δυσχερέστερες εξαιτίας της επεκτατικής πολιτικής του Mανουήλ του A΄ του Kομνηνού στη Δύση.

ΣΤΗΒΕΝ ΡΑΝΣΙΜΑΝ - ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΚΙ ΕΜΕΙΣ

Το Βυζάντιο κι εμείς

Η συνέντευξη που ακολουθεί δόθηκε από το σερ Στήβεν Ράνσιμαν, στο Ελσισιλντς της Σκωτίας, στον πατρογονικό πύργο του, τον Οκτώβρη του 1994, για λογαριασμό της ΕΤ3, στις δημοσιογράφους Χρύσα Αράπογλου και Λαμπρινή Χ. Θωμά. Για τεχνικούς λόγους, δεν «βγήκε» ποτέ στον αέρα. Και οι δύο δημοσιογράφοι θεωρούν την συνέντευξη αυτή από τις πιο σημαντικές της καριέρας τους, μια και ανήκει στο είδος των «συζητήσεων» που σε διαμορφώνουν και δεν ξεχνάς ποτέ. Θεωρούν ότι πρέπει να δει το φως της δημοσιότητας, έστω και με μια τόσο θλιβερή αφορμή, όπως ο θάνατος του μεγάλου φιλέλληνα.

Δημοσιογράφος: Πώς νοιώθει ένας άνθρωπος που ασχολείται τόσα χρόνια με το Βυζάντιο; Κουραστήκατε;

Δύσκολο να απαντήσω. Το ενδιαφέρον μου ποτέ δεν εξανεμίστηκε. Οταν άρχισα να μελετώ το Βυζάντιο, υπήρχαν πολλοί λίγοι άνθρωποι σ' αυτήν τη χώρα (σ.σ. τη Μεγάλη Βρετανία) που ενδιαφέρονταν, έστω και ελάχιστα για το Βυζάντιο. Μ' αρέσει να πιστεύω πως «δημιούργησα» ενδιαφέρον για το Βυζάντιο. Αυτό που με ικανοποιεί, ιδιαίτερα σήμερα, είναι ότι πλέον υπάρχουν αρκετοί, πολλοί καλοί εκπρόσωποι (σ.σ. της σπουδής του Βυζαντίου) στη Βρετανία. Μπορώ να πω ότι αισθάνομαι πατρικά απέναντί τους. Είμαι ευτυχής, λοιπόν, που επέλεξα το Βυζάντιο ως το κύριο ιστορικό μου ενδιαφέρον.

ΕΑΛΩ Η ΠΟΛΙΣ - ΟΙ ΘΡΗΝΟΙ ΤΗΣ ΑΛΩΣΕΩΣ

ΟΙ ΘΡΗΝΟΙ ΤΗΣ ΑΛΩΣΕΩΣ

Θρήνοι της Αγια-Σοφιάς

Σημαίνει ο Θιός, σημαίνει η γης, σημαίνουν τα επουράνια,

σημαίνει κι η Αγια Σοφιά, το μέγα μοναστήρι,

με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες,

κάθε καμπάνα και παπάς, κάθε παπάς και διάκος.

Εάλω η Πόλις

Πρίν και μετά τήν Άλωση

Τα τείχη του Γαλατά

Οι Γενουάτες είχαν εγκατασταθεί στην περιοχή του Γαλατά το 1160 με την έγκριση του αυτοκράτορα Μανουήλ Κομνηνού. Το 1261 ο Μανουήλ (Παλαιολόγος;), που επιθυμούσε να ανακαταλάβει την Κωνσταντινούπολη από τους Λατίνους, υπέγραψε με τους Λατίνους τη συνθήκη του Νυμφαίου.

Οι Γενουάτες τους παραχώρησαν τον στόλο που χρειαζόταν, αλλά πήραν το δικαίωμα να επεκτείνουν την παρουσία τους στο Γαλατά και να χτίσουν γύρω από τα σπίτια τα πρώτα τείχη. Ο Γαλατάς γρήγορα πήρε από την Κων/πολη το μεγαλύτερο μέρος της διακίνησης των εμπορευμάτων από τη μια ήπειρο στην άλλη. Οι Γενουάτες συνέχισαν να οχυρώνουν την πόλη.

Ετσι το 1349 έχτισαν τον Πύργο του Γαλατά και τα βόρεια τείχη του Γαλατά, μετά τα τείχη της περιοχής Karakoy, το 1387 περιτείχισαν τις περιοχές Kuledibi eae Sishane και το 1397 ολοκλήρωσαν την οχύρωση με το χτίσιμο τείχους στην περιοχή Azapkap_s_-Sishane. Τέλος το 1404 ένωσαν το Τοχανέ με το Καράκιοι.

Οι Βλάχοι

Οι Βλάχοι

Τα ιστορικά στοιχεία για τους Βλάχους είναι διάσπαρτα στους Βυζαντινούς χρονογράφους και η  ιστορική παρουσία τους έχει πορεία περίπου δύο χιλιάδων χρόνων, με τις ρίζες στα Ρωμαϊκά χρόνια και στον εκλατινισμό των Βαλκανίων (K. Πορφυρογέννητος, Ι. Λυδός).

Ως πρώτη γραπτή μαρτυρία της Βλάχικης γλώσσας εκλαμβάνεται αυτή των Βυζαντινών χρονογράφων Θεοφάνη και Θεοφύλακτου (579 μ.Χ.), ενώ η λέξη Βλάχος αναφέρεται για πρώτη φορά το 976 μ.Χ. από τον Κεδρηνό, που μιλάει για "Βλάχους οδίτες" στην περιοχή Καστοριάς - Πρέσπας.

Πάντως, οι Βλάχοι έξω από ελάχιστες περιπτώσεις δεν αυτοαποκαλούνται με αυτό το όνομα, αλλά με το Αrnanji, λέξη που παράγεται από το "Romanus cives" και σχετίζεται με το διάταγμα του Καρακάλα (Edictum Antoninianum), 212 μ.Χ., με το οποίο γενικεύτηκε το δικαίωμα του Ρωμαίου πολίτη σε όλους τους κατοίκους των Ρωμαϊκών επαρχιών.

Βιογραφία Κων/νου Παλαιολόγου

Βιογραφία Κων/νου Παλαιολόγου

Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Δραγάσης, γεννήθηκε στις 9 Φεβρουαρίου του 1404. Τέταρτος γιος και όγδοο από τα παιδιά του Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου και της πριγκιποπούλας της Σερβίας, της Ελένης Δραγάση. Ήταν ο μόνος από τα παιδιά του ζεύγους που χρησιμοποιούσε και το επίθετο της μητέρας του (Ντραγκάς-Δράκος) και γι΄ αυτό συχνά χαρακτηριζόταν ή παρομοιαζόταν με δράκοντα στη γραμματεία της εποχής, ενώ ο λαός τού χάρισε με θαυμασμό το παρατσούκλι Δράκων, μετά τις μεγάλες του νίκες σε Αχαΐα και Βοιωτία.

Μεγάλωσε υπό τη Δεσποτεία του αδελφού του Θεόδωρου, που είχε αναλάβει τον Μοριά από το 1407. Η εξαιρετικά καλλιεργημένη αυλή του Δεσποτάτου ήταν το σχολειό του και πρώτος του «δάσκαλος» ο Πλήθωνας Γεμιστός. Από τα πιο κοντινά του σε ηλικία αδέλφια, δέθηκε με τον ασθενικό Θωμά, παρά με τον Δημήτριο, τον κακότροπο, φιλόδοξο κι αδίστακτο, που επιβουλευόταν το Δεσποτάτο, αλλά και τον θρόνο της Κωνσταντινουπόλεως. Ο Δημήτριος ήταν αυτός που το 1442 συμμάχησε με τους Τούρκους ελπίζοντας να καταλάβει την Πόλη και το θρόνο της. Τότε, ερχόμενος τάχιστα με στρατό, ο Κωνσταντίνος έσωσε το βασιλέα του κι αδελφό του, τον Ιωάννη Ι΄ -- εκείνη την περίοδο έχασε και τη δεύτερη σύζυγό του, την Αικατερίνη Γατελούζου. Είχε προηγηθεί ένας σύντομος γάμος (πολιτικού) συμφέροντος. Το Μάρτη του 1428, ο Κωνσταντίνος ήρθε σε γάμο με την πριγκίπισσα Μαγδαλένα της Ηπείρου, ανιψιά του κυβερνήτη της Ηπείρου Μάριο Τόκκο, η οποία πέθανε δύο χρόνια αργότερα. Η προίκα του γι΄ αυτόν το γάμο ήταν όλα τα εδάφη του Τόκκο στην Πελοπόννησο, από όπου και ξεκίνησε τις εκστρατείες του κατά των Φράγκων και των Τούρκων.

H Iστορία του Πόντου από την αρχαιότητα έως την εμφάνιση των Σελτζούκων Tούρκων

H Iστορία του Πόντου από την αρχαιότητα έως την εμφάνιση των Σελτζούκων Tούρκων

ΚΩΣΤΑΣ ΦΩΤΙΑΔΗΣ


ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Tο όνομα Πόντος, ως γεωγραφική ενότητα, στην αρχαιότητα περιλάμβανε τις παράλιες περιοχές του Eυξείνου Πόντου. Πόντος, κατά τον Hρόδοτο, τον Ξενοφώντα και άλλους αρχαίους ιστοριογράφους ονομάζεται η επιμήκης και ευρεία παραλιακή χώρα του Eυξείνου Πόντου, η οποία από χωροταξική άποψη περιλαμβάνει τα εδάφη ανάμεσα στο Φάση ποταμό, κοντά στον οποίο βρίσκεται η σημερινή πόλη Bατούμ της Γεωργίας, και την Hράκλεια την Ποντική . 

Πολλοί γεωγράφοι και ιστορικοί οριοθετούν τα δυτικά του σύνορα από τις εκβολές του ποταμού Άλυ, κοντά στην πόλη Σινώπη, την πρώτη ελληνική αποικία στον Eύξεινο Πόντο. Στο εσωτερικό η περιοχή εκτείνεται σε βάθος 200 έως 300 χιλιομέτρων, οριοθετημένη από την ίδια τη φύση που τη διαχώρισε από την υπόλοιπη Mικρά Aσία με τις απροσπέλαστες οροσειρές του Σκυδίση, του Παρυάδρη και του Aντιταύρου.
Tο ορεινό και άγονο σε γενικές γραμμές έδαφος του Πόντου ευτύχησε να διαρρέεται από τους ποταμούς Άλυ, Ίρη, Mελάνθιο, Θερμώδοντα, Xαρσιώτη, Πρύτανη, Πυξίτη, Kαλοπόταμο και πολλούς παραποτάμους, που αποτελούν ευλογία και πηγή ζωής του τόπου. 

Η ΧΑΛΔΙΑ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ

 Εξάπλωση των κατοίκων τής Χαλδίας το Πόντου

Άλλος ζωτικός Πυρήνας του ελληνισμού υπήρξε ιδίως ή Χαλδία του Πόντου, ή ορεινή χώρα γύρω από τον Κάνη ποταμό, απ’ όπου, ιδίως κατά τον 17° και 18° αιώνα, ξεχύθηκαν νέα ρείθρα ζωής προς άλλα μέρη τής Μ. Ασίας και προς τα παράλια (βλ. χάρτη μετακινήσεων ελληνικών πληθυσμών μέσα στην Μ. Ασία*). Στον Πόντο, κυρίως στην Τραπεζούντα και στην περιοχή της, παρατηρήθηκε αύξηση του πληθυσμού της μετά το 1461. Έτσι στα 1487 ή πόλη είχε 5.500 - 6.00 κατοίκους, πού μέσα στα 30 προσεχή χρόνια αυξήθηκε κατά 500 κατοίκους. Απ’ αυτούς τα 60 – 65% ήταν Έλληνες, 11 – 12% Αρμένιοι και 14 - 20%  μουσουλμάνοι . Ο πληθυσμός της καθώς και τής περιοχής, τριπλασιάζεται ή τετραπλασιάζεται μεταξύ 1520 – 1800. Η Περιοχή πάλι μεταξύ Κερασούντας και Ριζαίου γύρω στα 1500 ήταν ή πιο πυκνοκατοικημένη τής Ανατολής: ό πληθυσμός της κυμαινόταν μεταξύ 215.000 - 270.000 με αυξημένο το ποσοστό των Ελλήνων και Αρμενίων: 91 - 94%  οι χριστιανοί και 6 - 9% οι μουσουλμάνοι. Η πλειοψηφία ανήκε βέβαια στους Έλληνες (84 - 89%).

ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟΝ

ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟΝ

324-337: Κωνσταντίνος A' ως μόνος αυτοκράτορας του ρωμαϊκού κράτους.

325: Α' Οικουμενική Σύνοδος Νίκαιας, εναντίον της αίρεσης του Αρείου, καθορισμός σχέσης των φύσεων των τριών προσώπων της αγίας Τριάδας.

326-337: Aνέγερση των πρώτων κτηρίων στην Κωνσταντινούπολη: του Μεγάλου Παλατίου, του ιππόδρομου και εκκλησιών.

327-341: Κτίσιμο Καθεδρικού Ναού Αντιόχειας.

330, 11 Μαΐου: Εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης, νέας πρωτεύουσας του ρωμαϊκού κράτους.

337: Ο Κωνστάντιος γίνεται αυτοκράτορας.

361: Ο Ιουλιανός ο Παραβάτης γίνεται αυτοκράτορας, προσπάθεια αναβίωσης της αρχαίας θρησκείας και του κλασικού πολιτισμού.

Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ Η ΜΟΡΦΩΣΗ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ Η ΜΟΡΦΩΣΗ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

Ή καλή μόρφωση ήταν το ιδανικό κάθε Βυζαντινού. Την α π α ι δ ε υ σ ι α, την έλλειψη πνευματικής καλλιέργειας, την θεωρούσαν ατύχημα και συμφορά, σχεδόν έγκλημα. Τούς άμαθες συνεχώς τούς κορόιδευαν — τον αγροίκο αυτοκράτορα Μιχαήλ Β’, πού ήταν θύμα αναρίθμητων σατιρών, το Σλάβο πατριάρχη Νικήτα, πού ό Κωνσταντίνος Ζ’ τον περιγελούσε, το φιλόσοφο Ιωάννη Ιταλό, πού δεν έχασε ποτέ την ιταλική προφορά του, και τον Κωνσταντίνο Μαργαρίτη, πού ή φρασεολογία του ήταν τόσο χυδαία πού θα νόμιζε κανείς πώς είχε μεγαλώσει τρώγοντας κριθάρι και πίτουρα. Και συγγραφείς, όπως ή Άννα Κομνηνή, συνεχώς εγκωμιάζουν αυτούς πού το πνεύμα τους είναι καλλιεργημένο και έχουν πολλές γνώσεις.

Η Βλάχικη Γλώσσα

Η Βλάχικη Γλώσσα

Η βλάχικη γλώσσα είναι μια αυτόνομη νεολατινική γλώσσα, ήδη διαμορφωμένη τον 6ο αιώνα μ.Χ. Ως πρώτη γραπτή μαρτυρία της βλάχικης θεωρείται η φράση "τόρνα, τόρνα, φράτερ", που τη διασώζει ο βυζαντινός χρονογράφος Θεοφύλακτος Σιμοκάτης (7ος αιώνας μ.Χ.).  

Για τη γένεση της Βλάχικης γλώσσας η επιστημονική έρευνα έχει δώσει σήμερα απάντηση. Επίσημη γλώσσα του ανατολικού Ρωμαϊκού κράτους - Βυζάντιο ονομάστηκε αιώνες αργότερα - ως τα χρόνια του Ηράκλειου (αρχές 7ου αιώνα μ.Χ.) ήταν η Λατινική. Από τη λαϊκή λατινική της Βαλκανικής (Latinum Balcanicum) προήλθαν, μετά την "πρωτορωμανική περίοδο" που πέρασαν οι νεολατινικές γλώσσες, και για συγκεκριμένους λόγους, τέσσερις νεολατινικές γλώσσες (η Βλάχικη και η Μογλενίτικη στον άξονα της Εγνατίας, και η Ιστρορουμανική και Δακορουμανική στον άξονα του Δούναβη), όπως ακριβώς, με τον ίδιο τρόπο, από τη δυτική Λατινική προήλθαν οι  σύγχρονες νεολατινικές γλώσσες (Ιταλική, Γαλλική,  Ισπανική, Πορτογαλική). Έτσι εξηγούνται οι ομοιότητες της Βλάχικης γλώσσας και με αυτές τις Ευρωπαϊκές γλώσσες, όπως και με τις αντίστοιχες νεολατινικές της Βαλκανικής.

Η γλώσσα του μέλλοντος και το μέλλον της γλώσσας

Η γλώσσα του μέλλοντος και το μέλλον της γλώσσας

Σαράντος Καργάκος

Είχα την τιμή της συμμετοχής σε ένα διήμερο εκπαιδευτικό συνέδριο στη Θεσσαλονίκη, που οργάνωσαν τα φιλοπρόοδα Εκπαιδευτήρια Μαντουλίδη, σε συνεργασία με τα επίσης φιλοπρόοδα βιβλιοπωλεία "Ιανός" κι είχα τη χαρά να πω πολλά και να ακούσω πιο πολλά. Ένας από τους ομιλητές αναφέρθηκε στη σχέση του λόγου και της σκέψης. Μνημόνευσε μάλιστα και τα ονόματα του Πλάτωνος και του Γ. Χατζιδάκη, πατέρα της Ελληνικής γλωσσολογίας, τον οποίο η προοδευτική διανόηση έχει θάψει. Σέβομαι και τιμώ αφάνταστα και τους λόγους του Πλάτωνος και τους λόγους του Χατζιδάκη. Όμως αυτό δεν με εμποδίζει να εκφράζω μια κάπως διαφοροποιημένη άποψη από τις δικές τους απόψεις. Λέει ο Ξένος στον Θεαίτητο στον περίφημο πλατωνικό διάλογο "Σοφιστής" την ακόλουθη βαθυστόχαστη φράση: "Ουκούν διάνοια μεν και λόγος ταυτόν"(263ε). Και αμέσως παρακάτω ερωτηματικά, αλλά πάντως καταφατικά, προσθέτει ότι η διάνοια είναι εσωτερικός διάλογος που χωρίς φωνή κάνει η ψυχή με τον εαυτό της. Και συμφωνεί απόλυτα ο Θεαίτητος, ενώ ο Ξένος ολοκληρώνει τη σκέψη του λέγοντας πως αυτό που έχει ονομασθεί λόγος είναι ένα ρεύμα που εκπηγάζει από τη διάνοια και εξέρχεται δια του στόματος μετασχηματισμένο σε φθόγγο ("Το δε γ' απ' εκείνης ρεύμα δια του στόματος ιόν μετά φθόγγου κέκληται λόγος;").