Το απόρρητο υπόμνημα του πρωθυπουργού Ελευθέριου Βενιζέλου στον Βασιλιά Κωνσταντίνο με τις σκέψεις του για την ακολουθητέα Ελληνική εξωτερική πολιτική στον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο (17 Ιανουαρίου 1915)
2 Ιανουαρίου 2013
Ιστορικό πλαίσιο:
Μετά την προσχώρηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην παράταξη των κενρικών αυτοκρατοριών και την τελμάτωση του Δυτικού μετώπου, οι δύο αντίπαλοι συνασπισμοί στον Α΄παγκόσμιο πόλεμο αναζητούσαν εναγωνίως να προσεταιρισθούν νέους συμμάχους. Στον ανταγωνισμό αυτό περίοπτη θέση είχε η Βαλκανική, με το "μήλο της έριδος" να αποτελεί η Βουλγαρία, καθώς ήταν η πλέον επαμφοτερίζουσα δύναμη και είχε θεωρηθεί στρατιωτικά η ισχυρότερη στην περιοχή.
Η ηγεσία της Βουλγαρίας ερωτοτροπούσε και με τους δύο συνασπισμούς, ζητώντας συνεχώς μεγαλύτερα ανταλλάγματα για την προσχώρηση της. Από την Αντάντ είχε ζητήσει εδαφικές αποζημιώσεις από την Ελλάδα και την Σερβία κάτι που αρνήθηκαν κατηγορηματικά οι δύο χώρες.
Στην προσπάθεια του να ξεκλειδώσει τα Βαλκάνια και να εγκλωβίσει την Οθωμανική Αυτοκρατορία, το υπουργείο εξωτερικών της Αγγλίας επεξεργάστηκε ένα τολμηρό σχέδιο σύμφωνα με το οποίο η Ελλάδα παραχωρούσε στην Βουλγαρία την Ανατολική Μακεδονία και η Ελλάδα ως αποζημίωση θα λάμβανε το μεγαλύτερο μέρος της δυτικής Μικράς Ασίας μετά το τέλος του πολέμου και την ήττα των Κεντρικών Αυτοκρατοριών.
Στο φως των προτάσεων αυτών, ακολουθεί το ακόλουθο εμπιστευτικό υπόμνημα του πρωθυπουργού Ελευθέριου Βενιζέλου προς τον Βασιλιά Κωνσταντίνο που περιέχει τις εκτιμήσεις του για την κατάσταση όπως διαμορφώνεται από τις διπλωματικές προτάσεις Γκρέϋ και τις συμβουλές του για την ακολουθητέα εξωτερική πολιτική της Ελλάδος.
Το υπόμνημα αποτελεί ένα σημαντικό τεκμήριο για τις ενδόμυχες σκέψεις του Βενιζέλου για την Ελληνική πολιτική στον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο και σας καλώ να το διαβάσετε με προσοχή. "φιλίστωρ"
Αθήναι τη 17η Ιανουαρίου 1915.
Μεγαλειότατε,
Η Υμετέρα Μεγαλειότης έλαβε ήδη γνώσιν της απαντήσεως της Ρουμανικής Κυβερνήσεως εις την πρότασιν ημών προς δράσιν απο κοινού εις βοήθειαν των Σέρβων. Η απάντησις αύτη σημαίνει, νομίζω, ότι η Ρουμανία θα αρνηθή πολεμικήν μεθ' ημών σύμπραξιν, εφ' όσον ταύτης δεν θα μετείχε και η Βουλγαρία. Και αν δε δεχθώμεν ότι θα ηρκείτο εις επίσημον δήλωσιν ουδετερότητος της Βουλγαρίας απέναντι κοινής Ελληνορουμανικής συμπράξεως μετά των Σέρβων, είναι απίθανον όλως, ότι η τοιαύτη επίσημος δήλωσις της Βουλγαρίας θα ηδύνατο να επιτευχθή. Άλλωστε και το Επιτελείον δεν φαίνεται ευρίσκον απολύτως επαρκή ασφάλειαν εις την Ελληνοσερβικήν σύμπραξιν, εφ' όσον η Βουλγαρία θα ίστατο κατά μέρος, έστω και μετά δήλωσιν ουδετερότητας, ήν προδήλως θα παραβιάσει ευθύς ως εύρη συμφέρον εν τούτω.
Ούτως εχόντων των πραγμάτων, νομίζω ότι επέστη ο χρόνος ν' αντιμετωπίσωμεν αποφασιστικώς το πρόβλημα των αναγκαίων θυσιών, όπως επιτύχωμεν , ει δυνατόν , σύμπραξιν παμβαλκανικήν , προς από κοινού μετοχήν εις τον πόλεμον. Τοιαύτη από κοινού ενέργεια των Βαλκανικών λαών ου μόνον θα ησφάλιζεν υπέρ αυτών εν πάσει περιπτώσει τοπικήν επικράτησιν εν τω νοτίω θεάτρω του πολέμου , αλλά και θα απετέλει σοβαράν ενίσχυσιν των Δυνάμεων της Τριπλής Συνεννοήσεως, ικανήν πιθανώς όπως τρέψη οριστικώς την πλάστιγγα υπέρ αυτών εν τω διεξαγομένω δεινώ αγώνι.
Η παραχώρησις της Καβάλας είναι βεβαίως θυσία οδυνηροτάτη, αισθάνομαι δε αίσθημα βαθυτάτου ψυχικού άλγους εισηγούμενος αυτήν. Αλλά δεν διστάζω να την προτείνω ευθύς ως λάβω υπ' όψιν τίνα εθνικά ανταλλάγματα πρόκειται να εξασφαλισθώσι διά της θυσίας ταύτης.
Έχω το αίσθημα , ότι αι παραχωρήσεις εν Μικρά Ασία ων εισηγητής εγένετο ο σερ Έδουαρδ Γκρέυ , δύνανται , αν μάλιστα υποβληθώμεν εις θυσίας προς την Βουλγαρίαν , να λάβουν έκτασιν τοιαύτην , ώστε εις την εκ των νικηφόρων πολέμων προελθούσαν διπλήν Ελλάδα να προστεθή, άλλη μία εξ ίσου μεγάλη και όχι βέβαια ολιγώτερον πλουσία Ελλάς.
Πιστεύω , ότι αν εζητούσαμεν το μέρος το κείμενον δυτικώς της γραμμής ήτις αρχομένη από του ακρωτηρίου Φινέκα προς Νότον, φθάνει διά των ορέων Ακ-Δαγ, Κιτσέλ-Δαγ, Καρλή-Δαγ, Αναμάς-Δαγ εις το Σουλτάν -Δαγ και εκείθεν διά του Κεσίρ-Δαγ, Τουρμάν-Δαγ, Γκεσίλ -Δαγ, Δουμανίτσα -Δαγ , Μουσικού Ολύμπου , θα κατέληγεν εις Καξ- Δαγ εν τω Αδραμυτικώ κόλπω - εφόσον δεν θα επετρέπετο έξοδος ημών εις την Προποντίδα - θα υπήρχε πολλή πιθανότης , όπως η αίτησις ημών αύτη γίνη δεκτή. Η επιφάνεια της χώρας ταύτης υπερβαίνει, κατά πρόχειρον υπολογισμόν , τα 125.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα, ήτοι είναι ίση προς την εκ των πολέμων διπλασιασθείσαν Ελλάδα. Το παραχωρηθησόμενον παρ΄ ημών τμήμα (Καζάδες, Σαρή-Σαμπαν, Καβάλας και Δραμας) δεν έχει επιφάνειαν μεγαλυτέραν των 2.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Κατ' έκτασιν επομένως αντιπροσωπεύει μόλις το εξηκοστόν των ενδεχομένων ανταλλαγμάτων εν Μικρά Ασία και χωρίς να λάβωμεν υπ' όψιν το αντάλλαγμα Δοϊράνης -Γευγελής όπερ επίσης θα ζητήσωμεν. Είναι αληθές ότι υπό έποψιν πλούτου του τμήματος η αξία είναι μεγίστη και όλως δυσανάλογος προς την έκτασιν αυτού. Αλλ' είναι φανερόν ότι δεν δύναται να παραβληθή προς τον πλούτον του τμήματος της Μικράς Ασίας, ούτινος την παραχώρησιν πρόκειται να επιδιώξωμεν. Μείζονα βεβαίως σημασίαν έχει η παραχώρησις των Ελληνικών πληθυσμών του παραχωρηθησομένου τμήματος.
Αλλ' εάν ο Ελληνικός ούτος πληθυσμός δύναται να υπολογισθή εις τριάκοντα χιλιάδας ψυχών, ο Ελληνικός πληθυσμός του διεκδικουμένου παρ΄ημών τμήματος της Μικράς Ασίας ανέρχεται εις οκτακοσίας και πλέον χιλιάδας ψυχών, είναι δηλαδή ασφαλώς εικοσιπενταπλάσιος του παραχωρηθησομένου. Επί πλέον ως ήδη ανέπτυξα εν τω προηγουμένω υπομνήματί μου, η παραχώρησις του τμήματος της Δράμας-Καβάλας θα γίνη υπό τον ρητόν όρον, ότι η Βουλγαρική Κυβέρνηση θα εξαγοράση τας περιουσίας πάντων εκείνων, όσοι θα θελήσουν να μεταναστεύσουν εκ του παραχωρηθησομένου μέρους. Ουδ' αμφιβάλλω ότι πάντες μέχρις ενός οι ομογενείς του μέρους τούτου, εκποιούντες τας περιουσίας αυτών, θα σπεύσουν, να μεταναστεύσουν προς την αναδημιουργηθησομένην εν Μικρά Ασία Νέαν Ελλάδα, αυξάνοντες και ενισχύοντες τον Ελληνικόν αυτής πληθυσμόν.
Υπό τοιούτους όρους , Μεγαλειότατε. πιστεύω ακραδάντως ότι πρέπει να τεθή κατά μέρος πας δισταγμός. Τοιαύτη ευκαιρία οία η σήμερον εμφανιζομένη , είναι δύσκολον και όλως απίθανον να παρουσιασθή και πάλιν εις τον Ελληνισμόν όπως καταρτίση αρτίαν την εθνικήν αυτού υπόστασιν .
Εάν δεν μετάσχωμεν του πολέμου, οιαδήποτε και αν είναι η έκβασις αυτού , χάνεται δι' ημάς οριστικώς κατά ανθρώπινον υπολογισμόν , ο Ελληνισμός της Μικράς Ασίας. Εάν μεν νικήση η Τριπλή Συνεννόησις θα διανεμηθούν αι Δυνάμεις αυτής, είτε μόναι, είτε μετά της Ιταλίας και την Μικράν Ασίαν μετά της λοιπής Τουρκίας.
Εάν δε νικήση η Γερμανία, μετά της Τουρκίας, όχι μόνον αι εκδιωχθείσαι ήδη εκ Μικράς Ασίας 200.000 Ελλήνων δεν θα έχουν ελπίδα τινά επιστροφής εις τας εστίας των, αλλά και ο αριθμός των εκδιωχθησομένων εισέτι δύναται να λάβη τρομακτικάς διαστάσεις. Εν πάση περιπτώσει η επικράτησις του Γερμανισμού θα ασφαλίση εις αυτόν την απορρόφησιν ολοκλήρου της Μικράς Ασίας. Πως είναι δυνατόν ούτως εχόντων των πραγμάτων να αφήσωμεν να παρέλθη η υπό της θείας προνοίας παρεχομένη ημίν ευκαιρία όπως πραγματοποιήσωμεν τα τολμηρότερα ημών εθνικά ιδεώδη; Όπως δημιουργήσωμεν Ελλάδα περιλαμβάνουσαν πάσας σχεδόν τας χώρας , εν αις εκράτησεν ο Ελληνισμός κατά τον μακρότατον αυτού ιστορικόν βίον; Ελλάδα περιλαμβάνουσαν ευφορωτάτας εκτάσεις ασφαλιζούσας δε εις ημάς την επικράτησιν εν τω Αιγαίω πελάγει;
Οι εν τω Επιτελείω φαίνονται παραδόξως μη ελκυόμενοι ισχυρώς εκ των απόψεων τούτων. Φοβούνται, ως λέγουσιν , αφ ενός την δυσχέρειαν της διοικήσεως τοσαύτης εκτάσεως Νέων Χωρών , αφ΄ετέρου δε μήπως διά της μετοχής μας εν τω πολέμω, καταπονηθώμεν περισσότερον, αφ' όσον θα καταπονηθούν οι Βούλγαροι και μήπως ούτοι επωφεληθώσι μετά τον πόλεμον της καταστάσεως ταύτης όπως επιτεθώσι καθ' ημών .
Την πρώτην δυσχέρειαν ουδείς δύναται να παραγνωρίση. Αλλά νομίζω η δυσχέρεια αύτη δεν δύναται να μας αγάγη όπως παραιτηθώμεν της πραγματοποιήσεως των εθνικών μας ιδανικών κατά την μοναδικήν ευκαιρίαν ήτις παρουσιάζεται εις ημάς σήμερον. Τα εν συνόλω άλλως τε επιτευχθέντα αποτελέσματα της Ελληνικής Διοικήσεως εν Μακεδονία αποδεικνύουσιν ότι, παρά τας πολλάς δυσχερείας, το έργον τούτο δεν υπερβαίνει τας δυνάμεις της Ελλάδος και του Ελληνισμού.
Ο δεύτερος φόβος είναι ολιγώτερον δεδικαιολογημένος. Οι βαλκανικοί πόλεμοι απέδειξαν ότι δεν καταβαλλόμεθα υπό κοπώσεως ταχύτερον των Βουλγάρων. Είναι εν τούτοις αληθές, ότι επί σειράν ετών έως ου οργανώσωμεν όλην την στρατιωτικήν ημών δύναμιν επί τη βάσει των εις άνδρας πόρων, ους θα δώση η στρατολογία της μεγαλύτερας Ελλάδος, θα ευρεθώμεν εν περιπτώσει πολέμου εν τη χερσονήσω του Αίμου εις την ανάγκην να απασχολήσουν μέρος των δυνάμεών μας εν Μικρά Ασία προς πρόληψιν τυχόν τοπικής εκεί εξεγέρσεως, άλλως τε όλως απιθάνου, αφού, εκλείποντος μάλιστα παντελώς του οθωμανικού κράτους, οι Μουσουλμάνοι υπήκοοι ημών έσονται άριστοι και νομιμοφρονέστατοι πολίται. Αλλ' η προς τούτο διατεθησομένη δύναμις θα παρασχεθή εντός βραχυτάτου χρονικού διαστήματος υπ' αυτού του ελληνικού πληθυσμού της Μικρασιατικής Ελλάδος.
Έπειτα δε δύσκολον είναι ν' ασφαλισθώμεν από παντός κινδύνου συνομολογούντες δια το διάστημα τούτο ρητήν συμμαχίαν μετά των Δυνάμεων της Τριπλής Συνεννοήσεως επί τη βάσει της οποίας αύται θα εβοήθουν ημάς, εάν κατά το διάστημα τούτο προσεβαλλόμεθα υπό της Βουλγαρίας. Το επ' εμοί νομίζω ότι και άνευ τοιαύτης συμφωνίας ουδέν θα είχομεν να φοβηθώμεν εκ μέρους της Βουλγαρίας την επιούσαν ευτυχούς εκβάσεως του πολέμου, εις ον από κοινού θα μετείχομεν. Η Βουλγαρία θα ήτο και αυτή απησχολημένη από την οργάνωσιν των νέων επαρχιών, ας θα απέκτα.
Εάν δε εμώραινεν αυτήν ο Κύριος, ώστε να θελήση να μας επιτεθή ουδεμία αμφιβολία ότι η Σερβία, η οποία, και συμμαχικήν υποχρέωσιν έχει προς ημάς και λόγους ευγνωμοσύνης δια την προς αυτήν συμπεριφοράν μας και βαρύτατα θα φέρη την απώλειαν της Μακεδονίας υπέρ της Βουλαρίας, θα συμπράξη μεθ' ημών όπως και πάλιν καταβιβάσωμεν την επηρμένην βουλγαρικήν οφρύν και περιορίσωμεν αυτήν εις όρια, καθιστώντα αυτήν του λοιπού όλως ακίνδυνον.
Σημειωτέον άλλως τε ότι και δια της παραχωρήσεως της Καβάλας ουδεμία υπάρχει βεβαιότης ότι η Βουλγαρία θα δεχθή να εξέλθη της ουδετερότητος όπως συμπράξη μεθ' ημών και των Σέρβων. Είναι πιθανόν ότι θα προβάλη είτε να λάβη τας παραχωρήσεις ταύτας ως αντάλλαγμα απλώς της ούδετερότητός της, είτε να γίνη η παραχώρησις εις αυτήν από τούδε και προ του τέλους του πολέμου και ανεξαρτήτως επομένως της εκβάσεως αυτού. Ουδένα δε των όρων τούτων θα ηδυνάμεθα να δεχθώμεν. Αλλ' εάν επί τέλους ματαιωθή η μετοχή ημών εις τον πόλεμον εξ υπαιτιότητος των Βουλγάρων, θα διατηρήσωμεν τότε ακεραίαν την φιλίαν και συμπάθειαν της Τριπλής Συνεννοήσεως.
Και αν δε δεν δυνάμεθα να προσδοκώμεν και εν περιπτώσει έτι κατισχύσεως αυτών, παραχωρήσεις τοιαύτας, οία η παρεχομένη ημίν ως αντάλλαγμα της μετοχής μας εις τον πόλεμον, πάλιν όμως ασφαλώς δυνάμεθα να προσδοκώμεν ότι τα συμφέροντα ημών θα τύχουν συμπαθούς υπ΄αυτών υποστηρίξεως και ότι δεν θα επιλείπη ημάς μετά το πέρας του πολέμου η αναγκαία οικονομική αρωγή.
Πρέπει επί πλέον να προστεθή, ότι η όλη εξέλιξις των πραγμάτων και η πρότασις όπως αναγνωρισθώσιν ημίν ευρύταται εδαφικαί παραχωρήσεις εν Μικρά Ασία αποδεικνύει δι εμέ ανενδοιάστως ότι η επιδειχθείσα ζωτικότης της Νέας Ελλάδος εφείλκυσεν επ' αυτής την εμπιστοσύνην ωρισμένων Δυνάμεων, αίτινες θεωρούσιν αυτήν ως σπουδαίον παράγοντα αναπλάσεως εν τη Ανατολή, καθ΄ην στιγμήν το Τουρκικόν Κράτος καταρρέει.
Η υποστήριξις των Δυνάμεων τούτων θα παράσχη ημίν όλα τα οικονομικά και διπλωματικά μέσα, όπως αντιμετωπίσωμεν πάσαν δυσχέρειαν συμφυή προς την τοσούτον απότομον αύξησιν ημών. Ερειδομένη επί της υποστηρίξεως ταύτης η Ελλάς θα δυνηθή να βαδίση στερεώς εν τη νέα θαυμαστή σταδιοδρομία, ήτις ανοίγεται προ αυτής.
Εις την Υμετέραν Μεγαλειότητα, τελούσαν ευτυχώς έτι εν όλη τη ακμή της ανδρικής ηλικίας, θα δοθή όχι μόνον να δημιουργήσετε διά της σπάθης Υμών την Μεγαλειτέραν Ελλάδα, αλλά, και να στερεώσετε το στρατιωτικόν κατόρθωμα, δι΄ αρτίας πολιτικής οργανώσεως του νέου Κράτους και να παραδώσετε αυτό εις τον διάδοχον Υμών όταν επιστή το πλήρωμα του χρόνου, αφού συντελέσητε έργον τόσον υπερφυώς μέγα, όσον εις ολίγους εδόθη βασιλείς να επιτελέσουν.
Της Υμετέρας Μεγαλειότητος ευπειθέστατος θεράπων
ΕΛΕΥΘ. Κ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ
πηγή
Ἰδικό μας σχόλιο: Ἀπό τό παραπάνω ὑπόμνημα, μᾶς δίνεται ἡ ἐντύπωσις, ὅτι ὁ Βενιζέλος, ἤ ἀφελής ἦταν, ἤ δέν εἶχε ἐπίγνωσι τῶν ἐχθρῶν τοῦ Ἑλληνισμοῦ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου