Ο Νεοέλληνας δεν είναι βιώσιμο είδος
9 Φεβρουάριος 2009
Ο στοχαστής Θεόδωρος Ζιάκας ερμηνεύει την ανθρώπινη συμπεριφορά
και καταθέτει προτάσεις για την έξοδο από την κρίση στη Όλγα Σελλά
.............. Ο Θεόδωρος Ζιάκος
γεννήθηκε πριν από 64 χρόνια στην Κάρεντα Ιωαννίνων και σπούδασε μαθηματικά
στην Αθήνα. Ο κλάδος της Πληροφορικής τον κέρδισε από πολύ νωρίς. Οπως και ο
στοχασμός. Εχει τους δικούς του τρόπους ερμηνείας της σημερινής κοινωνίας, της
ανθρώπινης συμπεριφοράς, έχει τις δικές του προτάσεις για την έξοδο από την
κρίση που πιστεύει ότι υπάρχει.
«Η βασική αρρώστια της εποχής
μας είναι ο αυτόματος πιλότος. Τα έχουμε φορτώσει όλα στον αυτόματο, και
νομίζουμε ότι τα συστήματα λειτουργούν άψογα από μόνα τους και θα μας πάνε στο
καλύτερο δυνατό μέρος», λέει και δεν κρύβει την ανησυχία του για το μέλλον.
Το προηγούμενο διάστημα εξέδωσε
το νέο του βιβλίο, με τίτλο «Ο σύγχρονος μηδενισμός – Μικρή αφήγηση για τη
μοίρα της Ελευθερίας» (εκδ. Αρμός). Στις σελίδες του επιχειρεί να ερμηνεύσει τη
σημερινή κοινωνική συμπεριφορά, όπου επικρατεί ένας «ηδονιστικός
αυτομηδενισμός», όπως τον ονομάζει. «Στο ένα άκρο του πρόκειται για ένα είδος
λαιμαργίας, μια ακόρεστη ζήτηση για περισσότερα, όλο και περισσότερα. Στο άλλο
άκρο είναι ένα κράμα εγκατάλειψης, παραίτησης, δειλίας μπροστά στη δυστυχία και
τον θάνατο». Μια άποψη στην οποία θα συμφωνούσαν πολλοί.
Τη δική του εκδοχή για τη
διέξοδο από αυτή την κατάσταση συζητήσαμε.
— Σε ποιους τομείς εντοπίζετε
την ύπαρξη αυτόματου πιλότου;
— Σε όλους. Η αρχική επιλογή
αυτού του πολιτισμού ήταν ότι μπορούμε να φτιάξουμε έναν τεράστιο αυτόματο
πιλότο, το τεχνοσύστημα, και να μην έχουμε ανάγκη κανέναν. Ούτε μεταφυσικές
οντότητες, ούτε τη φύση, ούτε τα άγρια θηρία, ούτε τίποτα. Να γίνουμε, δηλαδή,
θεοί του εαυτού μας, να είμαστε απολύτως ελεύθεροι, κι αφού έχουμε επιβιβαστεί
σε αυτό το διαστημόπλοιο, να είμαστε εξασφαλισμένοι. Με την προμηθεϊκή ορμή που
ο πολιτισμός μας ξεκίνησε αυτή επιλογή, κατάφερε πραγματικά, αν και χίμαιρα, να
την πραγματοποιήσει. Όμως κάποια στιγμή έφτασε στα
όριά του το πράγμα. Η βιόσφαιρα δεν αντέχει πια την ανάπτυξη της τεχνόσφαιρας.
Και τα υποκείμενα που υποτίθεται ότι ήλεγχαν την πορεία των συστημάτων δεν
είναι πλέον σε θέση να εξασφαλίσουν…
— Ποια ήταν αυτά τα
υποκείμενα;
— Το νεωτερικό άτομο, μέσω κυρίως
του πολιτικού, του διανοούμενου και του επιχειρηματία. Τα υποκείμενα αυτά
υποτίθεται ότι μπορούσαν να συντηρούν, να εποπτεύουν και να κατευθύνουν την
ανάπτυξη του συστήματος. Όμως η ιδεολογία του αυτόματου πιλότου –διότι ο
άνθρωπος ρέπει προς τον ύπνο– έφερε τα πράγματα εδώ.
— Θα μπορούσαν να έχουν
υπάρξει δικλίδες ασφαλείας, που να εμποδίσουν αυτή την πορεία;
— Δυστυχώς η πυροδότηση ενός
πολιτισμικού δρόμου είναι χωρίς επιστροφή. Από μια κατάσταση πτώσης ενός
προηγούμενου πολιτισμού αναδύεται είτε ξανά ο ίδιος πολιτισμός είτε ένας
εντελώς καινούργιος. Όπως ήταν εκείνος που προέκυψε μετά τη μεγάλη κρίση του
Μεσαίωνα. Για να πυροδοτηθεί ένας νέος, πρέπει ο παλιός να έχει ολοκληρώσει το
πρόταγμά του. Όταν το ολοκληρώσει, θα καταρρεύσει λόγω της ανάπτυξής του. Δεν
υπάρχουν ασφαλιστικές δικλίδες.
— Είναι νομοτελειακό αυτό;
— Αυτό δείχνει η Ιστορία κατά
την ανάγνωση που δουλεύουμε εμείς.
— Όταν λέτε «εμείς» τι
εννοείτε;
— Κοιτάξτε. Αναφέρομαι σε μια
γραμμή της νεοελληνικής σκέψης, η οποία ξεκινά από τη θεολογία του προσώπου.
Όταν λέμε «πρόσωπο» εννοούμε το υποκείμενο που υποβάλλεται από το τριαδικό
δόγμα. Η Αγία Τριάδα δεν είναι ούτε κολεκτίβα ούτε ατομικιστικός σύλλογος.
Υπάρχει ένα όραμα για το άτομο, που ονομάζεται «πρόσωπο» στην παραδοσιακή
θεολογία και κοσμοαντίληψη.
Από τη δεκαετία του ’60 έγινε
μια προσπάθεια να μεταφερθεί αυτή η έννοια στη φιλοσοφία, ούτως ώστε να
προταθεί μια εναλλακτική λύση στον φιλοσοφικό μηδενισμό που είναι κυρίαρχος στη
Νεωτερικότητα, με τελευταίο εκφραστή του στη φιλοσοφία τον Χάϊντεγκερ. Αυτή η
προσπάθεια απέδωσε πολλά και εισήγαγε την έννοια του προσώπου σε πολύ μεγάλη
κλίμακα, ιδίως στον εκκλησιαστικό χώρο.
Ακολούθησε ένα δεύτερο βήμα,
-δεν έχει κριθεί ακόμη-, να μεταφερθεί η έννοια του προσώπου και στον χώρο της
κοινωνικής οντολογίας. Δηλαδή στη σκέψη για το πού θεμελιώνεται η κοινωνία. Ο Καστοριάδης π.χ. είχε πει κάποια πράγματα για την «κοινωνική αυτοθέσμιση», ότι οι
κοινωνίες «αυτοθεσμίζονται», το νόημα το δίνουν στον κόσμο οι ίδιες. Ο Γιανναράς συνέχισε από τις δικές του θέσεις και στην διαδρομή αυτή ακολουθήσαμε
κι άλλοι. Τα βιβλία
τα δικά μου είναι κυρίως προς αυτή την κατεύθυνση, την κοινωνική οντολογία.
Το συμπέρασμα που βγαίνει είναι
ότι ένας πολιτισμός έχει τον ελκυστή του που του δίνει ταυτότητα. Αυτός ο
ελκυστής είναι ο δημιουργός του: το υποκείμενο, ο κυρίαρχος εκεί ανθρωπολογικός
τύπος.
— Που διαφοροποιείται κάθε
φορά…
— Ναι, αλλάζει, αλλά ταυτόχρονα
μένει κι ο ίδιος στις ουσιαστικές του επιδιώξεις. Δηλαδή αυτό που έλεγα
προηγουμένως, το γεγονός ότι ο νεωτερικός τύπος ανθρώπου θέλει να αυτοθεωθεί,
μέσω του τεχνοσυστήματος, είναι θεμελιώδης επιλογή του. Θα ολοκληρωθεί και θα
εξαλειφθεί από την ιστορία αυτός ο τύπος, όταν υλοποιήσει την πορεία του και
υποστεί τις συνέπειές της. Τι θα γίνει μετά; Είτε θα έχουμε υποστροφή είτε θα
πάμε μπροστά σε μια άλλη μορφή, που για μένα είναι το πρόσωπο.
— Σήμερα, στην κοινωνία που
ζούμε, πιστεύετε ότι έχουμε εξαντλήσει την υλοποίηση αυτής της πορείας;
— Έχουμε μπει στην «κατάσταση
μηδέν». Γιατί αποσυντίθεται πια ο άνθρωπος ως άτομο. Και ο ύπνος που λέγαμε και
ο κυκεώνας των αντιφατικών επιθυμιών μέσα στις οποίες σέρνεται καθημερινά, και
οι οποίες διεμβάλλονται από τα συστήματα, δείχνουν ότι έχει μπει ήδη στην
«κατάσταση μηδέν».
— Θεωρείτε θετική την
εμφάνιση του νεωτερικού ατόμου απ’ ό,τι κατάλαβα, του πολιτικού, του
διανοούμενου, του επιστήμονα…
— Σε σχέση με τον Μεσαίωνα, τον
ιππότη και τον καλόγερο, που ήταν εστιασμένοι στο θυμικό, αυτοί είναι
εστιασμένοι στο διανοητικό. Αυτές οι τρεις μορφές του νεωτερικού ανθρωπολογικού
τύπου στην αρχή ήταν ενωμένες. Όταν τα πράγματα ήταν σε άνοδο, ο επιχειρηματίας
και ο διανοούμενος ήταν ενωμένες μορφές. Όταν όμως αρχίζει η πτώση και της
νεωτερικής περιόδου, διασπάται το δίπολο. Ο διανοούμενος κάνει συνεχώς κριτική
στον επιχειρηματία, που προσπαθεί να τα βγάλει πέρα μόνος του και δεν μπορεί.
Γιατί ο ένας βάζει το μυαλό κι ο άλλος τα λεφτά.
— Αυτές οι τρεις μορφές
υπάρχουν και σήμερα; Τι δεν κάνουν;
— Είναι η ρύθμιση των θεμελιακών
αντιθέσεων, που είναι η διάκριση Θεού και ανθρώπου και η διάκριση ελεύθερου και
δούλου. Κατά τον Ηράκλειτο αυτές είναι θεμελιακές διαιρέσεις και η ρύθμισή τους
είναι η βάση κάθε πολιτισμού. Όταν εξαλειφθούν οι θεμελιακές ρυθμίσεις τους
τότε ο πολιτισμός καταρρέει. Σε σχέση με την πρώτη διάκριση, θείου και
ανθρωπίνου, εννοούμε τη διαχείριση της θεοείδειας του ανθρώπου.
Ο άνθρωπος είναι ζώο θεούμενο,
έχει φαντασία, συναίσθημα και φαντάζεται το καλύτερο. Και θέλει να το κάνει
πράξη. Αυτό το ονομάζουμε «θεοείδεια». Θεωρούμε ότι ο άνθρωπος είναι δημιούργημα
ή προέκυψε στην τύχη και είναι ο ίδιος θεός του εαυτού του; Η επιλογή στην
οποία βασίστηκε ο σύγχρονος πολιτισμός είναι η δεύτερη. Αλλά τι σόι θεός είναι
αυτός που κοιμάται και αφήνει τον αυτόματο πιλότο να τον πάει όπου θέλει; Δεν
μπορεί να ελέγξει πια το σύστημα που έφτιαξε, το πολιτικό του μυαλό αποσύρθηκε,
όπως και το επιχειρηματικό του, και επιπλέον γενικεύτηκε ο καταναλωτισμός και ο
σχετικισμός των αξιών. Κανείς πια δεν πιστεύει ότι οι αξίες έχουν αντικειμενικό
υπόβαθρο. Αν μου αρέσει να τις παραβώ, τις παραβαίνω και δεν αισθάνομαι ότι
διαπράττω έγκλημα κατά της ανθρώπινης φύσης. Όταν ο πολιτισμός φτάσει, εκεί,
και έχουμε φτάσει εκεί, το μέλλον του είναι σαφές. Όσοι έχουν λίγο μυαλό θα
πρέπει να σκέφτονται τι πρέπει να κάνουν από δω και πέρα.
— Τι πρέπει να κάνουν;
— Αυτό έχει προδιαγραφεί από
τους μύθους της ανθρωπότητας. Π.χ. ο μύθος της Βαβέλ, όπου μόλις ψηλώσει αρκετά
ο πύργος επέρχεται σύγχυση γλωσσών. Όπου ο κοινός λόγος καταρρέει και αρχίζει ο
διασκορπισμός. Είναι μια περιγραφή για το πώς αρχίζει η είσοδος στην «κατάσταση
μηδέν».
Μια άλλη περιγραφή, η χειρότερη,
είναι η κατάσταση των Σοδόμων και Γομόρρων. Μόλις φτάσουμε εκεί, πρέπει να τα
μαζεύει κανείς και να φεύγει τρέχοντας. Να μην κοιτάζει καθόλου πίσω του.
Και η θετική εκδοχή είναι ο μύθος
του κατακλυσμού. Ο Νώε, ξέροντας ότι επέρχεται το τέλος, έφτιαξε την κιβωτό του
και συγκέντρωσε εκεί ό,τι άξιζε να διασωθεί από τον προηγούμενο πολιτισμό, για
να το μεταβιβάσει στον επόμενο.
Αυτό που πρέπει να κάνουν όσοι
έχουν μυαλό είναι να φτιάξουν την «κιβωτό» και να κοιτάξουν τι θα βάλουν μέσα,
γιατί πάμε προς έναν μετανεωτερικό πολιτισμό.
— Όταν υποστηρίζετε τις
απόψεις σας, σας λένε ότι μοιάζουν λίγο ρομαντικές και ουτοπικές; Πώς τις
υποδέχονται;
— Εγώ θα έλεγα ότι μεγαλύτερη
ουτοπία από την επιβίωση αυτού του συστήματος δεν υπάρχει. Είμαι απολύτως
βέβαιος γι’ αυτό. Κι όχι μόνο το σύστημα, αλλά και ο ανθρώπινος τύπος. Π.χ. ο
τύπος Έλληνα που υπάρχει αυτή τη στιγμή δεν είναι βιώσιμο είδος, γιατί πιστεύει
ότι μπορεί να ζει παρασιτικά. Είμαστε μια κοινωνία που έχει φάει και τα λεφτά
των τρισέγγονών της. Δεν είναι δημιουργική. Δεν λέω στο σύνολό της, αλλά
υπάρχει ένα τρομερά διογκωμένο παρασιτικό στρώμα, το οποίο καταπνίγει
οποιαδήποτε δημιουργική διάθεση σε αυτή την κοινωνία. Αν μπορούσε, το δημιουργικό
στοιχείο της κοινωνίας, που υφίσταται και αγωνίζεται, να έρθει σε μια συμμαχία
με το μεταναστευτικό στοιχείο –έχει σημασία αυτό, να ξαναγίνει αξία η
παραγωγική εργασία– μπορεί να δημιουργηθεί μια διέξοδος.
— Περιγράφετε ένα έρεβος…
— Η κατεύθυνση προς την οποία
πηγαίνουμε είναι το έρεβος. Αλλά υπάρχει και διέξοδος.
— Πώς θα επιβάλουν την
«κιβωτό» αυτές οι υγιείς δυνάμεις που λέτε;
— Οι περισσότεροι άνθρωποι
πιστεύουν ότι ο κόσμος στον οποίο ζουν έγινε από μόνος του, τυχαία. Κι αφού τα
πράγματα γίνονται από μόνα τους δεν αναλαμβάνουν κι αυτοί την ευθύνη τους. Αν
αναλάβουμε την ευθύνη των δικών μας πράξεων, σε καθημερινή βάση, χωρίς να
περιμένουμε τους Μεσσίες, είτε της πολιτικής είτε της ιδεολογίας…
— Αυτό πώς μπορεί να γίνει
χωρίς διαπαιδαγώγηση, χωρίς κατεύθυνση;
— Ένας τέτοιος θεσμός υπάρχει.
Στον δικό μας χώρο είναι η Εκκλησία. Σώζει και τις βασικές αξίες του Ελληνισμού
και αυτές που απορρέουν από το αντικειμενικό όραμα της ζωής. Όμως η Εκκλησία
έχει προσδεθεί στο κράτος και έχει αφανείς διασωληνώσεις μ’ αυτό το κοινωνικό
βαμπίρ του παρασιτισμού.
— Και εμφανείς…
— Τελευταία έχουν αποκαλυφθεί.
Αν κόψει αυτούς τους δεσμούς και ξαναβρεί το ασκητικό ιδεώδες της πτωχείας και
της σταυρικής αυτοθυσίας, μπορεί να γίνει ο πυρήνας συσπείρωσης σε μια υγιή
κατεύθυνση των δημιουργικών στοιχείων της ελληνικής κοινωνίας. Και προπαντός
της νέας γενιάς. Είναι θέμα πίστης. Πρέπει ο άνθρωπος να αποκτήσει τη
δυνατότητα να βγαίνει πάνω από τα συστήματα. Δεν μπορεί να τα καταργήσει, αλλά
μπορεί να τα εξημερώσει. Αυτή τη στιγμή είναι θηρία τα οποία μας ελέγχουν.
Η πίστη που δοκίμασε ο
νεωτερικός άνθρωπος να αντιτάξει, έχει καταρρεύσει. Ήταν η μαρξιστική πίστη και
ο αντίποδάς της, η φασιστική πίστη. Για όσους έχουν ελληνική παιδεία, αυτές οι
μορφές πίστης ήταν καταδικασμένες από χέρι. Κι αυτή η πίστη για την οποία
μιλάμε δείχνει τον ανθρωπολογικό τύπο που λέγεται «πρόσωπο». Το πρόσωπο δεν
είναι όραμα ιδεώδες. Απλώς είναι ένας τύπος που ανακύπτει ως δυνατότητα όταν
καταρρεύσει ο ατομοκεντρικός και ο ολοκληρωτικός τύπος. Τότε ανοίγει ο δρόμος
γι’ αυτόν. Γιατί; Γιατί προϋποθέτει μια εσωτερική ανασυγκρότηση, η οποία, κακά
τα ψέματα, γίνεται στην
περίοδο της κατάρρευσης. Κι εδώ είναι η ευεργετική αξία του φόβου...
πηγή : καθημερινή 1/02/2009
Σχόλια
Πιπίνα Δ.
Διαπιστώνεται
τελικά ότι ο Έλληνας έχει ανάγκη τους "Βαρβάρους..." για να
ανασυγκροτηθεί, και να γίνει εκ νέου "άνθρωπος", υιοθετώντας το Λόγο.
Και όντως οι σημερινές συνθήκες ως ευεργετικός φόβος είναι ικανές να αφυπνίσουν
από τη νάρκη τον Έλληνα-άνθρωπο καθώς τίθεται να αντιμετωπίσει τους προ των
Πυλών "Βαρβάρους", ή το επικείμενο χάος αν θέλετε.
Συν τοις άλλοις,
οι τελευταίες γεννιές των Ελληνων παρόμοια με τις αντίστοιχές τους ανά στην
Υφήλιο, έχουν εκτεθεί στην απληστία της διεθνούς αγοράς και εκείνους που την
τροφοδοτούν με κάθε λογής προϊόντα απορροφώντας το χρήμα (the global greed of
the markets and the money makers). Βάλλονται λοιπόν παντοιοτρόπως και ανύποπτα
και καθώς πρόκειται για μόδα, βιώνουν τις θλιβερές συνέπειες αυτών των
ανικανοποίητων και λαίμαργων πλουτοκρατών που έχουν πολλούς τρόπους (και
ηλεκτρονικά). Η ανάγκη των πολιτών, διεθνώς, να αποκτήσουν πάση θυσία ότιδήποτε
κανούργιο σε κάθε τομέα, έχει καταστεί είδος πάθους (αddiction). Από εδώ ξεκινά
και η ανάγκη για το χρήμα και οι τρόποι να τα εξασφαλίζουν (με πονηρούς
τρόπους). Το πρόβλημα είναι γνωστό έχει επισημανθεί από εκείνους που
ενδιαφέρονται, όπως επίσης είναι γνωστό ότι μόνο μέσω της παιδείας και της
επιστροφής στα βασικά θα μπορέσει να επιτευχθεί η όποια θετική ανασυγκρότηση
ενός εθνους, στην προκειμένη περίπτωση του έθνους των Ελλήνων.
Κυριάκος Παπαδόπουλος
Ὁ πιὸ συνεπὴς στὰ πιστεύω του καὶ στὴν
στοιχειοθέτηση τοῦ λόγου του, ἄνθρωπος τῶν κοινωνικῶν ἐπιστημῶν, στὴν ταλαίπωρη
χώρα μας! Ἴσως διότι εἶναι κατὰ βάθος πάντοτε μαθηματικός (εἶναι ἀνίατη ἡ ἀρρώστεια
τῶν μαθηματικῶν!).
Ὁ μαθηματικὸς γνωρίζει, καλύτερα ἀπὸ τοὺς φελλοὺς καὶ τοὺς
θεωρητικοὺς τσαρλατάνους ποὺ ἔχουν παντελὴ ἄγνοια τῆς τριβῆς ποὺ ἀπαιτεῖται γιὰ
νὰ φτάσει κανεῖς στὴν ἀπόδειξη, πὼς ὁ ἀνθρώπινος λόγος εἶναι ἀνεπαρκὴς γιὰ νὰ ἐκφράσει
ἔννοιες ὅπως εἶναι ἡ προσωπικὴ ἤ ἡ συλλογικὴ ταυτότητα. Ἡ εἰκόνα προηγεῖται τῶν
λέξεων. Ἐὰν οἱ λέξεις δὲν ἀντικατοπτρίζουν κάποια εἰκόνα, κάποιοι αἴσθημα νὰ ποῦμε,
εἶναι κενὲς νοήματος. Καὶ αὐτὸ τὸ γνωρίζουν βιωματικὰ διανοούμενοι τοῦ ἀναστήματος
τοῦ Θ.Ι.Ζ. Γι' αὐτὸ καὶ ὁ λόγος (τους) δομεῖται μὲ βάση τὴν (μαθηματικὴ) λογική.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου