ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ ΑΛΩΣΕΩΣ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ (1453 μ.Χ.)

ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ ΑΛΩΣΕΩΣ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ (1453 μ.Χ.) 27.05.2004 Το δε την Πόλιν σοι δούναι ούτ’ εμόν εστί, ούτ άλλου των κατοικούντων εν ταύτη. Κοινή γαρ γνώμη πάντες αυτοπροαιρέτως αποθανούμεν και ου φεισόμεθα της ζωής ημών (φράση αυτοκράτορος Κωνσταντίνου ΙΑ’ Παλαιολόγου προς τον Πορθητή Μωάμεθ Β’). Γράφει ο Ιωάννης Σιδηράς Οι κυριότεροι ιστορικοί που συνέγραψαν τα γεγονότα πριν – κατά και μετά την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως είναι ο Δούκας, ο Λαόνικος Χαλκοκονδύλης, ο Γεώργιος Φραντζής και ο Μιχαήλ Κριτόβουλος. Με βάση τα ιστορικά στοιχεία που μας διασώζουν οι τέσσερις παραπάνω ιστορικοί, θα καταγράψουμε και περιγράψουμε κατά χρονολογική σειρά και βήμα – βήμα τον μαρτυρικό «Γολγοθά» της Κωνσταντινουπόλεως μέχρι και την οριστική άλωση αυτής, υπό των οθωμανών Τούρκων (29 Μαΐου 1453). Τον Οκτώβριο του 1448 εκοιμήθη ο βυζαντινός αυτοκράτωρ Ιωάννης Η’ Παλαιολόγος και διάδοχος ορίσθηκε ο αδελφός του Κωνσταντίνος ΙΑ’ ο Παλαιολόγος, ο οποίος εστέφθη στον Μυστρά και εγένετο παρά πάντων δεκτός στην Κωνσταντινούπολη. Από την άλλη πλευρά κατά το έτος 1451 απέθανε ο Σουλτάνος των οθωμανών Μουράτ Β’ και διάδοχός του ανεκηρύχθη στην Αδριανούπολη ο υιός του Μωάμεθ Β’ ο μετέπειτα Πορθητής της Κωνσταντινουπόλεως. Από τον Μάρτιο μέχρι τα τέλη Αυγούστου του 1452 οικοδομείται υπό την απόλυτη επίβλεψη του Μωάμεθ το νέο φρούριο των Τούρκων στο πιο στενό και δύσπλευστο σημείο του Βοσπόρου προκειμένου να ελέγχεται απολύτως από τους οθωμανούς η δίοδος του Βοσπόρου. Ταυτόχρονα οι Τούρκοι προβαίνουν σε σκληρές λεηλασίες στον ευρύτερο χώρο του νέου φρουρίου και δημιουργούν τα πρώτα σοβαρά πλήγματα στους βυζαντινούς. Τότε ακριβώς (Ιούλιος 1452) ο αυτοκράτωρ Κωνσταντίνος ΙΑ’ αναγκάζεται και σφραγίζει τις πύλες της Κωνσταντινουπόλεως. Την ίδια περίοδο ο Σουλτάνος Μωάμεθ Β’ αγωνιά και υποφέρει επειδή βλέπει ότι οι Ρωμιοί είναι αποφασισμένοι να υπερασπισθούν πολεμώντας για τα ιερά και τα όσιά τους. Είναι δε χαρακτηριστική η περιγραφή των τότε ιστορικών, οι οποίοι αναφέρουν ότι ο Μωάμεθ στην Αδριανούπολη «οίκοι διάγων ουκ εδίδου ανάπαυσιν τοις βλεφάροις, αλλά και εν νυκτί και ημέρα την πάσαν φροντίδα της Πόλεως είχε, πως αυτήν καταλάβοι, πως κύριος αυτής γένοιτο». Τότε συμβαίνει αναπάντεχα ακόμη ένα κακό. Κάποιος ικανότατος μηχανικός – Ούγγρος πιθανότατα – κατ’ όνομα ουρβανός μεταπηδά από τους Βυζαντινούς στους Τούρκους χάριν αδράς αμοιβής και αναλαμβάνει να κατασκευάσει ένα τεράστιο σε μέγεθος κανόνι του οποίου η αποτελεσματικότητα να καταστρέφει τα τείχη της Κωνσταντινουπόλεως απεδείχθη από την πρώτη στιγμή. Από την πλευρά τους οι Βυζαντινοί με πρέσβεις τους ζητούν βοήθεια από την Ιταλία και την Ουγγαρία, αλλά ο Ιωάννης Ουνυάδης για την παροχή στρατιωτικής ενισχύσεως υπέρ των Βυζαντινών ζητεί ως αντάλλαγμα τουλάχιστον την πόλη Μεσημβρία στον Εύξεινο Πόντο. Κατά τους μήνες Νοέμβριο – Δεκέμβριο του 1452 ενεργοποιούνται στοιχειωδώς και βαθμιαία η Βενετία και η Γένοβα ύστερα από σειρά σοβαρών τουρκικών εχθρικών κινήσεων εναντίον δικών τους πολιτών. Υποβάλλουν αιτήσεις για παρέμβαση του Πάπα Νικόλαο Ε’ προς τους δυτικούς ηγεμόνες και αποφασίζουν την στρατιωτική ενίσχυση των δικών τους εγκαταστάσεων στον Εύξεινο Πόντο και στο Πέραν. Και όλα αυτά προς υπεράσπιση των οικονομικών τους συμφερόντων και όχι από ενδιαφέρον για την σωτηρία της Κωνσταντινουπόλεως. Τον Δεκέμβριο του 1452, στην Κωνσταντινούπολη γίνονται δεκτοί από τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο ο ελληνικής καταγωγής εξωμότης επίσκοπος του Κιέβου Ισίδωρος, ως απεσταλμένος του Πάπα και ο Λεονάρδος Χίος, λατίνος επίσκοπος Μυτιλήνης. Οι δύο παραπάνω παπικοί απεσταλμένοι στις 12 Δεκεμβρίου 1452 με συναίνεση και παρουσία του αυτοκράτορος Κωνσταντίνου κηρύσσουν στην Αγία Σοφία την ένωση των δύο Εκκλησιών προκαλώντας την εντονότατη δημόσια αντίδραση της μερίδος των ορθοδόξων ανθενωτικών, οι οποίοι γνώριζαν ότι τίποτε δεν μπορούσαν ν’ αναμένουν ως βοήθεια από τους μισορθόδοξους Λατίνους. Λέγεται μάλιστα ότι το ανοσιούργημα της ψευδοενώσεως των Εκκλησιών εθεωρήθη από τους πνευματικούς ανθρώπους της Πόλεως ως πράξη ασυγχώρητη από τον Θεό, ο οποίος απέστρεψε το πρόσωπον αυτού από τους βυζαντινούς και η Πόλις έπεσα στα μιαρά χέρια των απίστων. Στα τέλη Δεκεμβρίου του 1452 αποφασίζεται να παραμείνουν στην Κωνσταντινούπολη και να συμμετάσχουν στην άμυνά της όσα πλοία είχαν ελλιμενισθεί κατ’ εμπορίαν, αλλά ένας αριθμός από αυτά (βενετικά) δεν πειθαρχεί και αποχωρεί, φυγαδεύοντας και εκατοντάδες ένοπλους άνδρες. Στα τέλη Φεβρουαρίου με αρχές Μαρτίου του 1453 οι Οθωμανοί μεταφέρουν το μεγάλο κανόνι από την Αδριανούπολη στην Κωνσταντινούπολη και συγκεντρώνουν σταδιακά τα στρατιωτικά σώματα του Μωάμεθ. Παίρνουν θέση γύρω από τα χερσαία τείχη της Κωνσταντινουπόλεως και σταδιακά αποκλείουν την Πόλη από ξηράς. Οι βυζαντινοί ενισχύουν τα τείχη, χερσαία και θαλάσσια, και στις 2 Απριλίου κλείνουν με την μεγάλη αλυσίδα την είσοδο του Κερατίου κόλπου. Παρά την κρισιμότητα των στιγμών η αντιπαράθεση ενωτικών και ανθενωτικών είναι πάντοτε αισθητή. Λέγεται μάλιστα ότι ο Μέγας Δούκας Λουκάς Νοταράς όταν είδε τον αναρίθμητο στρατό των Τούρκων είπε: «Κρειττότερον εστί ειδέναι εν μέση τη Πόλει φακιόλιον βασιλεύον Τούρκων ή καλύπτραν λατινική». (Είναι καλύτερο να δει κάποιος στην μέση της Πόλεως να βασιλεύει τουρκικό φακιόλιο παρά παπική τιάρα). Ο αυτοκράτωρ Κωνσταντίνος προασπίζει μάχιμες θέσεις και κυρίως την κεντρική χερσαία πύλη, την γνωστή ως πύλη του Αγίου Ρωμανού, ενώ σώμα ενόπλων κινείται σε διάφορα σημεία στο εσωτερικό της Πόλεως. Το σύνολο τότε των κατοίκων της Κωνσταντινουπόλεως ανερχόταν στις 50.000 από τους οποίους οι ένοπλοι βυζαντινοί ήταν 5.000 και 2.000 οι Βενετοί και οι Γενουάτες. Στο πεδίο της μάχης δηλαδή η αναλογία ήταν ένας Ρωμιός με είκοσι Τούρκους. Στις 5-7 Απριλίου έχουμε την έναρξη της πολιορκίας της Πόλεως και στις 12 Απριλίου αρχίζουν συνεχείς κανονιοβολισμοί των χερσαίων τειχών ημέρα και νύκτα από τους Τούρκους. Οι Βυζαντινοί με επινοητικότητα προσπαθούν με ειδικές κατασκευές να εξουδετερώσουν τις βολές, να κλείσουν με κάθε μέσον τα ρήγματα στα τείχη και να δημιουργήσουν νέα προκαλύμματα και προμαχώνες. Στις 18 Απριλίου, κατά τα ξημερώματα, γίνεται η πρώτη επίθεση και απώθηση των Τούρκων στα τείχη. Εξοργισμένος τότε ο Μωάμεθ από την μεγάλη του αλαζονεία ορμά στην θάλασσα και την ραβδίζει ως παρανοϊκός, ενώ αντικαθιστά και τον αρχηγό του στόλου του. Στις 22 Απριλίου ο Μωάμεθ τεχνάζεται ένα πρωτοφανές σόφισμα. Διατάζει και μεταφέρονται δια ξηράς τουρκικά πλοία μέσα στον Κεράτιο κόλπο. Η μεταφορά γίνεται πανηγυρικά και με τυμπανοκρουσίες από ειδικά διαμορφωμένη δίοδο στην περιοχή του Γαλατά από το Διπλοκιόνιον έως απέναντι στο Κοσμίδιον. Στις 7 Μαΐου γίνεται αποτυχημένη επίθεση κατά των χερσαίων τειχών με 30.000 άνδρες και ισχυρές απώλειες για τους Τούρκους. Στις 12 Μαΐου ο Μωάμεθ τυφλωμένος από το πάθος να κατακτήσει την Κωνσταντινούπολη διατάζει μεγάλη επίθεση με δύναμη 50.000 ανδρών κατά τα μεσάνυκτα. Σε μάχη κοντά στα ανάκτορα σημειώνονται μεγάλες απώλειες και για τα δύο μέρη. Ο αυτοκράτορας εκείνη την νύκτα παρά τις πιέσεις και τις προτροπές από το στενό του περιβάλλον δεν εδέχθη να εγκαταλείψει την Πόλη. Κατά την ημέρα της ονομαστικής εορτής του Κωνσταντίνου, στις 21 Μαΐου 1453, ο Μωάμεθ πρότεινε στον αυτοκράτορα να παραδώσει την Πόλη με αντάλλαγμα την ελευθερία και την περιουσία του ίδιου, της οικογένειας και των αρχόντων του. Τότε ο γενναίος και μαρτυρικός Ρωμιός αυτοκράτωρ απαντά στον Μωάμεθ: «Το δε την Πόλιν σοι δούναι ούτ’ εμόν εστί, ούτ’ άλλου των κατοικούντων εν ταύτη. Κοινή γαρ γνώμη πάντες αυτοπροαιρέτως αποθανούμεν και ου φεισόμεθα της ζωής ημών». Μεταξύ της 25ης – 26ης Μαΐου συμβαίνουν διάφορα εντυπωσιακά δυσοίωνα: πέφτει κάτω η ιερά εικόνα της Θεοτόκου κατά την λιτάνευσή της και «τούτο παρά δόξαν γεγονός φρίκην τε πολλήν και αγωνίαν μεγίστην και φόβον πάσιν ενέβαλεν». Επιπλέον ξεσπά μεγάλη νεροποντή με βροντές, αστραπές και χαλάζι, ενώ την επομένη «νέφος βαθύ την Πόλιν πάσαν περιεκάλυψε από πρωΐας βαθείας έως εσπέρας». Ορισμένοι μάλιστα από τους χρονογράφους ιστορικούς της εποχής εκείνης αναφέρουν ότι από την πρώτη ημέρα της πολιορκίας μέχρι και την 27η Μαΐου, τρεις δηλαδή ημέρες προ της αλώσεως, ολόκληρη την Πόλη εκάλυπτε μια περιφερόμενη φωτεινή νεφέλη, η οποία όταν εξαφανίστηκε προκάλεσε τον τρόμο των Ρωμιών οι οποίοι εθεώρησαν ότι η Παναγία είχε πλέον αφήσει απροστάτευτη την πόλη τους στο έλεος των απίστων Οθωμανών. Κατά τις δύο ημέρες (26/27 Μαΐου) προ της αλώσεως ο τουρκικός στρατός προετοιμάζετο με νηστεία και προσευχή. Φωτοχυσίες και θορυβώδεις νυκτερινοί εορτασμοί στο τουρκικό στρατόπεδο έσπερναν τον πανικό στους πολιορκούμενους Ρωμιούς. Την παραμονή της μεγάλης επιθέσεως (28 Μαΐου) ο Μωάμεθ ανακοινώνει στον στρατό του ότι την επομένη θα γίνει η μεγάλη επίθεση. Επακολουθεί γενική κινητοποίηση με υποσχέσεις ανταμοιβών στους στρατιώτες, προσευχές και ηθική ενίσχυση, ενεργοποίηση ποικίλων πολιορκητικών κατασκευών και αλλεπάλληλους κανονιοβολισμούς. Κατά τα ξημερώματα της 29ης Μαΐου, ημέρα της μάρτυρος Αγίας Θεοδοσίας, στις τρείς τη νύκτα, αρχίζει η επίθεση των Οθωμανών με κύριο στόχο την πύλη του Αγίου Ρωμανού. Γίνονται αλλεπάλληλες προσπάθειες εισόδου στα τείχη, ενώ εξακολουθούν οι κανονιοβολισμοί. Παρά την σθεναρή αντίσταση των πολιορκουμένων, σχεδόν ταυτόχρονα επιτυγχάνεται η διείσδυση των Οθωμανών από την κερκόπορτα και από την πύλη του Χαρισίου. Η κερκόπορτα ήταν υπόγεια, κρυφή, παλαιά είσοδος, παραπόρτιον, κοντά στο παλάτι που είχαν πρόσφατα ανοίξει για τις δικές τους ανάγκες οι βυζαντινοί. Λέγεται ότι την πύλη του Αγίου Ρωμανού άνοιξαν στους Οθωμανούς για να εισέλθουν στην Πόλη ορισμένοι Εβραίοι, που συνεργάζοντο κρυφά μαζί τους. Επικρατεί πανικός και όλοι, κατακτητές και μη, κατευθύνονται στο κέντρο της Πόλης. Θρίαμβος, λεηλασία, αγριότητα και βιαιοπραγίες για τους κατακτητές. Σφαγή, αιχμαλωσία, κάθε είδους ατίμωση για τους κατακτημένους. Τότε πεθαίνει και ο αυτοκράτωρ Κωνσταντίνος ΙΑ’. Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφέρουμε το επεισόδιο που διηγείται ο χρονογράφος Φραντζής και αφορά την πίστη και την ταπεινότητα του αυτοκράτορος. Η διήγησή του έχει ως εξής: «Ερχόμενος ο αυτοκράτορας στον πάνσεπτο ιερό ναό της Του Θεού Σοφίας για την τελευταία θεία λειτουργία προσευχήθηκε κλαίγοντας και γονυπετής μετέλαβε τα άχραντα και θεία μυστήρια. Έπειτα ήλθε στα ανάκτορα, σταμάτησε για λίγο και ζήτησε συγχώρεση από τους πάντες. Ποιός να διηγηθεί τα κλάματα και τους θρήνους στο παλάτι εκείνη την ώρα; Ακόμα και αν υπήρχε άνθρωπος καμωμένος από ξύλο ή πέτρα ήταν αδύνατον να μη θρηνήσει». Οι χρονογράφοι αναφέρουν επίσης ότι ο Κωνσταντίνος βλέποντας την άλωση της Πόλεως είπε γοερά τις εξής φράσεις: «Δεν υπάρχει κανείς χριστιανός να πάρει το κεφάλι μου;» και «η πόλη κυριεύτηκε και εγώ ζω ακόμη; Χίλιες φορές να πεθάνω παρά να ζήσω. Ιδού το μεγαλείο του Ρωμιού άνακτος. Ποιός να διηγηθεί τους βιασμούς των μοναζουσών γυναικών, την αποκοπή των γεννητικών οργάνων των μοναχών και κληρικών, την σφαγή των νηπίων, των γερόντων, των αναπήρων; Τέτοια ήταν η κατάσταση, που ο Φραντζής δεν υπερβάλλει όταν γράφει ότι «σε ολόκληρη την Κωνσταντινούπολη δεν φαινόταν σπιθαμή χώμα από τις σωρούς των νεκρών». Επί τρεις ημέρες συνεχίζονταν οι σφαγές, οι καταστροφές και οι λαφυραγωγήσεις. Οι άπιστοι κομμάτιαζαν τις εικόνες, ατίμαζαν τα λείψανα των Αγίων, αφόδευαν στα άγια δισκοπότηρα, συνουσιάζονταν με πόρνες στην Αγία Τράπεζα της Αγίας Σοφίας και τόσα άλλα που και η απλή αναφορά τους προκαλεί την θλίψη και τον πόνο σε κάθε ανθρώπου. Μετά από τρεις ημέρες έπαυσε η λεηλασία και ο Μωάμεθ εισήλθε έφιππος στην Αγία Σοφία, όπου έβαλε τους χοτζάδες να ψάλλουν και έτσι μετέβαλε την Αγία Σοφία σε τέμενος. Ο δε Κριτόβουλος αναφέρει ότι ο Μωάμεθ όταν είδε το μέγεθος της καταστροφής είπε: «Ποιά πόλη παραδώσαμε στην αρπαγή και στην ερήμωση;». Εάλω η Πόλις και ο μαρμαρωμένος βασιλεύς αναμένει τον παπά να τελειώσει την θεία λειτουργία μέσα στην Αγία Σοφία για να κοινωνήσει τα άχραντα μυστήρια και να αναστήσει την πόλη του. Κωνσταντίνος την έχτισε, Κωνσταντίνος την έχασε και Κωνσταντίνος θα την ανακτήσει. Με αυτούς τους θρύλους ζει ο λαός μας για να εκφράσει τον πόνο και την ελπίδα του για την Κωνσταντινούπολη. Διεύθυνση του άρθρου: http://www.xronos.gr/detail.php?ID=18182

http://www.xronos.gr/detail.php?ID=18182&print=Y