ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΠΑΛΗΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΟΝΟΜΑΤΩΝ ΕΛΛΗΝΕΣ, ΓΡΑΙΚΟΙ, ΡΩΜΑΙΟΙ - ΑΠΟΨΕΙΣ

ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΠΑΛΗΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΟΝΟΜΑΤΩΝ

ΕΛΛΗΝΕΣ, ΓΡΑΙΚΟΙ, ΡΩΜΑΙΟΙ

Από το βιβλίο του Π. Χρήστου: Περιπέτειες Εθνικών Ονομάτων των Ελλήνων.

Κατά τους χρόνους  της τουρκοκρατίας διεξάγεται αγών επικρατήσεως μεταξύ των τριών ονομάτων: Ρωμηός, Γραικός, Έλλην. Τα ευρίσκομε και τα τρία καμμιά φορά αδελφωμένα σ’ ένα και το ίδιο κείμενο, όπως είναι του Ματθαίου Μυρέων, ποίημα που ακολουθεί μια γραμμή μεταξύ της λογίας και της δημώδους παραδόσεως.

Αλλοίμονον, αλλοίμονον ‘ς το γένος των Ρωμαίων.

Ώ, πως εκαταστάθηκε το γένος των Ελλήνων.

Σ’ εμάς, εις όλους τους Γραικούς να έλθη τούτ’ την ώρα.

Άλλοτε όμως ο αγών, είτε φανερός είτε υπόκωφος, είναι ανάμεσα τους σκληρός.

 Το όνομα Ρωμηός λαμβάνει περισσότερο εθνικό χρώμα κατά τρόπο πολύ φυσικό, αφού δεν υπήρχε ελεύθερο κράτος ρωμαϊκό, για να ονομάζωνται με αυτό οι πολίτες του. Η εντύπωσίς μου είναι ότι οι αστοί έλεγαν πάλι ευχερέστερα Ρωμαίοι, χωρίς αυτή η παρατήρησις να σημαίνη ότι και λόγιοι και χωρικοί απέφευγαν τελείως αυτή την προσηγορία. Δεν την επεριφρόνησε ούτε ο Ρήγας Φεραίος.

 Βούλγαροι κι’ ‘Αρβανίτες, Αρμένιοι και Ρωμηοί.

 Εξ άλλου το κράτος που ωνειρεύονταν και ήλπιζαν ότι θα ίδρυαν αυτοί που ετοίμαζαν την επανάστασι, ως Ρωμαίικο το εσκέπτονταν, σύμφωνα με την παλαιά πολιτική παράδοσι. Λέγει κάποιος φιλικός προς τον Μακρυγιάννη, «Τι στοχάζεσαι, αυτό το Ρωμαίγικο θα κάμει άργητα να γίνει; Θα κοιμηθούμε με τους Τούρκους και ξυπνήσουμε με τους Ρωμαίγους».

 Αντίθετα φαίνεται ότι οι αγρότες την άλλη προσηγορία, Γραικοί, την οποία προτιμούσαν και οι ταξιδευμένοι και πολλοί λόγιοι. Αυτοί μάλιστα όχι μόνο, διότι προέρχονταν από την ύπαιθρο, αλλά προφανώς και διότι την εύρισκαν ομόηχη με τους ξενικούς τύπους του ονόματος. Ο Κοραής δικαιολογεί την προτίμησι του ονόματος Γραικός. Οι πρόγονοί μας, λέγει, ωνομάζονταν παλαιότερα Γραικοί, αλλά επήραν το όνομα Έλληνες από έναν Γραικό που ωνομαζόταν Έλλην. «Έν από τα δύο λοιπόν ταύτα είναι το αληθινόν του έθνους όνομα», συνεχίζει ο Κοραής. «Επρόκρινα το Γραικός, επειδή ούτω μας ονομάζουσι και όλα τα φωτισμένα έθνη της Ευρώπης». Γι’ αυτό ο Κοραής Έλληνες καλεί συνήθως μόνο τους αρχαίους προγόνους του έθνους. Συνέδεε το όνομα με την καθαρότητα της εθνικής παραδόσεως και είχε τη γνώμη ότι, αν το έθνος μετά την απελευθέρωσι εβυθιζόταν πάλι στο σκότος, δεν θα ήταν άξιο ούτε το ένα ούτε το άλλο όνομα. Τότε «ας μη τολμήση πλέον κανείς εξ ημών να ονομασθή Έλλην ή Γραικός».

 Την αναφορά των ομογενών της Οδησσού προς τον αυτοκράτορα της Ρωσίας με την οποία ζητείται συμπαράστασις προς το επαναστατημένο «άθλιον γένος των Ελλήνων», υπογράφουν «οι εν Οδησσώ σεσωσμένοι Γραικοί», και το λαϊκό ποίημα παρουσιάζει τον Αθανάσιο Διάκο να λέγη.

 Εγώ Γραικός γεννήθηκα, Γραικός θεν’ αποθάνω.

 Το όνομα Έλλην που έχει αποκατασταθή στη θέσι του από μερικούς λογίους και ηγεμόνες, αλλά δεν έχει γίνει ακόμη αποδεκτό από όλους, μπορούμε να ειπούμε ότι αμέσως μετά την κατάληψι της Κωνσταντινουπόλεως από τους Τούρκους υποχωρεί, για να σταθεροποιηθή οριστικά λίγο αργότερα, χωρίς βέβαια να γίνη αποκλειστικό. Το χαρακτηριστικό σημείο της μεταβολής είναι η εισαγωγή ζωγραφικών παραστάσεων των αρχαίων σοφών στους νάρθηκες των χριστιανικών ναών, με το ενδεικτικό «Έλλην» δίπλα στο όνομα του καθενός από αυτούς. «Πυθαγόρας Έλλην», «Σωκράτης Έλλην», «Σόλων Έλλην», «Όμηρος Έλλην» κ.λπ. Τέτοιες παραστάσεις που, όπως φαίνεται, για πρώτη φορά εμφανίζονται στις αρχές του 16^ου αιώνος, συναντώνται σε νάρθηκες και τράπεζες μονών ευρύτατα από τη Μεγίστη Λαύρα έως το Μπάτσοβο στη Στενήμαχο της σημερινής Βουλγαρίας, από την Κωνσταντινούπολι έως το Ικόνιο, από το μησί των Ιωαννίνων έως το Αρβανάσι της Βόρειας Βουλγαρίας κι’ ακόμη βορειότερα έως τη Βλαχία και τη Μολδαβία και τη Μπουκοβίνα.

 Η ένταξις εδώ του ονόματος Έλλην, που σ’ αυτή τη συνάφεια έχει θρησκευτική σημασία, είναι, θα λέγαμε, η έμπρακτη επίσημη έγκρισις της Εκκλησίας να χρησιμοποιήται το όνομα τούτο ελεύθερα ως εθνικό, αφού οι παλαιοί σοφοί των Ελλήνων είχαν καταλάβει θέσι ανάμεσα στους αγίους της Εκκλησίας ως πρόδρομοί τους κατά κάποιον τρόπο.

 Έχει παρατηρηθή ότι η χρήσις του ονόματος Έλλην επύκνωσε αμέσως μετά την έκρηξι της μεγάλης επαναστάσεως και ότι οι απλοϊκοί οπλαρχηγοί και συγγραφείς απομνημονευμάτων του αγώνος κάμνον διάκρισι μεταξύ των υπόδουλων Ρωμηών και των αγωνιζομένων Ελλήνων. Ο Μακρυγιάννης διηγείται ότι κάποιος παπάς από τας Θήβας «έκανε τον άγιον εις τους Ρωμαίους (=τον άμαχον πληθυσμόν) και μάθαινε τα μυστικά των Ελλήνων (=των αγωνιστών). Φαίνεται ότι το όνομα τούτο ήχησε γνώριμο στη συνείδησι των απλοϊκών ανθρώπων, όπου διατηρούσε μάλλον τη θέσι προσηγορίας ηρώων και ημιθέων, και γι’ αυτό έγινε ευπρόσδεκτο τώρα που οι υπόδουλοι επιδόθηκαν σε πράξεις τόσο ηρωϊκές.

 Νομίζω ότι ένας άλλος σοβαρός λόγος συνετέλεσε στην επικράτησί του. Ρωμαίοι ελέγονταν και από τους Τούρκους οι υπόδουλοι ορθόδοξοι Χριστιανοί, κυρίως μάλιστα από αυτούς (Ρούμ). Επομένος αυτό το όνομα υπενθύμιζε στους φορείς του την δουλεία, και γι’ αυτό θέλησαν μαζί με τον ζυγό ν’ αποτινάξουν και το όνομα. Είναι σαν να αναβαπτίσθηκαν και εχρειάζονταν νέο όνομα κι’ αυτό που ευρήκαν βέβαια ήταν αρχαιότατο.

 Ο Αμβρόσιος Φραντζής διηγείται το εξής επεισόδιο κατά την διάρκεια του αγώνος. Ενώ οι Τούρκοι του Νιοκάστρου είχαν παραδοθή στους επαναστάτες δια συνθήκης, τον Αύγουστο του 1821, προεκλήθηκε παρεξήγησις που απέληξε στη σφαγή τους, διότι, όπως επί λέξει λέγει ο Φραντζής, «ωμίλησαν εις τινας μικρούς και απλούς Έλληνας, βρε Ρωμαίοι! Ως να τους είπον, βρε σκλάβοι! Την λάξιν αυτήν βρε Ρωμαίοι μη υποφέροντες ν’ ακούουν οι Έλληνες, φέροντες δ’ εν ταύτω εις τον νουν των επανερχομένας και τας παρ’ αυτών όσας εδοκίμασαν τυρρανίας», ακύρωσαν τη συμφωνία με το παραπάνω αποτέλεσμα.

 Δεν πρέπει όμως να νομισθή ότι η επικράτησις του ονόματος άρχισε κατά παράδοξο τρόπο μόλις μαζί  με την επανάστασι. Πράγματι είχε αρχίσει πριν μερικές δςεκαετίες. Εκεί που έφθασαν οι οπλαρχηγοί οδηγούμενοι από τις μυθικές παραδόσεις και αναμνήσεις, είχαν φθάσει πρωτύτερα οι λόγιοι και οι πολιτικοί ηγέτες του έθνους, βοηθούμενοι από τη γνώσι της παλαιότερης ιστορίας. Και από αυτούς φυσικά παρέλαβαν το όνομα οι απλοϊκώτεροι.

 Ο Διονύσιος Πύρρος ζητεί αποκλειστική χρήσι του ονόματος στην Χειραγωγία του.

 Ερώτ. Πως πρέπει να ονομαζώμεθα ημείς; Έλληνες ή Ρωμαίοι;

 Απόκρ. Ποτέ να μη θελήσητε να ονομάζεσθε Ρωμαίοι, αλλά Έλληνες, διότι οι Ρωμαίοι, ήγουν οι Ρωμανοί, εβαρβάρωσαν και ηφάνισαν την Ελλάδα.

 Ο Ρήγας Φερραίος, που στον μνημονευθέντα στίχο του Θορίου του ωμιλούσε περί Ρωμηών, στο σύνταγμά του κάμει λόγο μόνο περί ελληνικής δημοκρατίας, ελληνικού λαού, Ελλήνων και Ελληνίδων.

 Ο ανώνυμος συγγραφέας της Ελληνικής Νομαρχίας, που εκδόθηκε το 1806 στην Παβία της Ιταλίας, κάμει επίσης λόγο περί Ελλήνων. «Ήγγικεν η ώρα, ώ Έλληνες, της ελευθερώσεως της πατρίδος». Η επαναστατική εταιρεία που ιδρύθηκε στο Παρίσι μετά τριετία από τον πρίγκηπα Δημήτριο Κομνηνό, Κορσικανικής προελεύσεως, και τον Γρηγόριο Ζαλίκη Θεσσαλονικέα, ωνομάσθηκε Ελληνικόν Ξενοδοχείον. Αναφορές οπλαρχηγών και δημογερόντων της προεπαναστατικής περιόδου είναι γεμάτες από το όνομα τούτο.

 Τέλος ο αρχηγός της επαναστάσεως έφερε τον τίτλο Γενικός επίτροπος του Ελληνικού έθνους και άρχιζε την προκήρυξι που εξέδωσε από το στρατόπεδό του στο Ιάσιο με φράσι παρόμοια με την παραπάνω της Ελληνικής Νομαρχίας. «Η ώρα ήλθεν, ώ άνδρες Έλληνες».

 Αφού το όνομα έγινε δεκτό από την πνευματική, την πολιτική και στρατιωτική ηγεσία, μεταδόθηκε και στο λαό. Ήταν έπειτα εύλογο να επικρατήση γενικώς.

 Η χώρα η ίδια, αφού αναγεννημένη απέκτησε ανεξαρτησία σε μια γωνία του ευρύτερου ελληνικού χώρου, επήρε το παλαιό της όνομα Ελλάς και μόνο στο περιθώριο του ελληνικού βίου διατηρήθηκε το όνομα Ρωμαίικο.

 Οι κάτοικοι της χώρας ονομάσθηκαν φυσικά Έλληνες τώρα. Με το όνομα αυτό εσυνειδητοποιήθηκε σαφέστερα ή σύνδεσις με την κλασική αρχαιότητα, αλλά και τούτο με τη σειρά του ωδήγησε στην καλλιέργεια μονομερούς προσηλώσεως στην κλασική παράδοσι και περιφρονήσεως των άλλων περιόδων της ιστορίας του έθνους, κατά τις οποίες τούτο έφερε άλλες ονομασίες. Αλλά με τον καιρό επήλθε κάποια εξισορρόπησις, αφού με την γιγαντιαία ιστορική σύνθεσι  του Κωνσταντίνου Παπαρηγόπουλου Ιστορία του Ελληνικού Έθνους αποδείχθηκε ότι το έθνος αυτό επέζησε της Ρωμαϊκής κατακτήσεως, δεν απέθανε το 146 π.Χ. για να αναστηθή το 1821, όπως περίπου ήθελαν να παραστήσουν οι ξένοι κι’ εδέχονταν πολλοί κλασικισταί δικοί μας.

http://clubs.pathfinder.gr/ELLHNIKH_ISTOPIA/481948