Οι Σταυροφόροι ξανάρχονται
18 Ιούνιος 2012
Peter Frankopan*
Ελάχιστοι Ελληνες έχουν έναν
καλό λόγο να πουν για το ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα αυτόν τον καιρό. Πιστεύουν
ότι είναι η πραγματική αιτία της κρίσης που πλήττει τη χώρα τους, καθώς έσπρωξε
εύκολο χρήμα στους Ελληνες πολιτικούς και τώρα ζητεί, σαν τον Σάϊλοκ, να αποζημιωθεί
με ανθρώπινο κρέας. Το ίδιο συνέβη και πριν από 800 χρόνια. Οι άνδρες της 4ης
Σταυροφορίας, οι οποίοι είχαν αρχικά ξεκινήσει να πολεμήσουν για τη
Χριστιανοσύνη στους Αγίους Τόπους, βρέθηκαν, αντ’ αυτού, να λεηλατούν την
Κωνσταντινούπολη, την πρωτεύουσα της ελληνόφωνης Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, με
αφορμή τα τεράστια χρέη που είχε συσσωρεύσει στη Δύση.
Ο τρόπος που έχει φερθεί η
Ευρώπη κατά την τρέχουσα ελληνική κρίση δεν είναι λιγότερο επαίσχυντος από τον
τρόπο που φέρθηκαν οι Σταυροφόροι πριν από τόσους αιώνες. Αν μη τι άλλο, η
σκοτεινή αυτή ιστορική σελίδα θα έπρεπε να αποτελεί μια προειδοποίηση στους
τραπεζίτες και τους πολιτικούς οι οποίοι προτιμούν να δουν την Ελλάδα να
καταρρέει παρά να αναλάβουν τις ευθύνες της δικής τους ασωτείας.
Η Ελλάδα μπορεί να βρίσκεται
στην περιφέρεια της Ευρώπης, όμως η Κωνσταντινούπολη του 12ου αιώνα ήταν η πύλη
ενός επικερδέστατου εμπορίου μπαχαρικών, μεταξιού και ειδών πολυτελείας από την
Ανατολή. Το εμπόριο αυτό είχε κάνει πλούσιους πολλούς ανθρώπους σε όλη την Ευρώπη.
Εμποροι από μέρη όπως η Βενετία, η Γένοβα, η Πίζα κατάφερναν να εξασφαλίζουν
προνόμια και «παραθυράκια» στην Κωνσταντινούπολη που θα τα ζήλευαν οι σημερινοί
νεαροί «διαχειριστές κεφαλαίων»: διαπραγματεύονταν θέσεις και συμφωνίες που
τους επέτρεπαν να παρακάμπτουν τους ντόπιους εμπόρους και να αποφεύγουν τους
φόρους. Και, όπως στη σύγχρονη Ελλάδα, αυτό οδήγησε στη ροή φθηνού ξένου
κεφαλαίου στην αγορά.
Γύρω στο 1200, ωστόσο, τα
πράγματα πήραν άσχημη τροπή. Μια απότομη περιστολή του εμπορίου στη Βυζαντινή
Αυτοκρατορία συνδυάστηκε με τις υπέρογκες δαπάνες από τη Βενετία, το μεσαιωνικό
ανάλογο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Αμέσως, το εύκολο χρήμα έδωσε τη
θέση του στη σκοτεινή τέχνη της συλλογής χρεών. Οπως με την Αθήνα, μετά το
ξέσπασμα της κρίσης έγινε σαφές ότι κανένας δεν θα αναλάμβανε την ευθύνη για το
ότι δάνεισε υπερβολικά ή γιατί αγνόησε τις δυσοίωνες προβλέψεις. Τις απώλειες
δεν θα τις πλήρωναν οι δανειστές, αλλά μόνο η Κωνσταντινούπολη.
Τελικά, μια από τις αντίπαλες
φατρίες στη Βασιλεύουσα πρόσφερε μια συμφωνία στη Βενετία: έναντι της κάλυψης
των ζημιών της Γαληνοτάτης, η φατρία θα έπαιρνε βενετική στρατιωτική βοήθεια
για να εξασφαλίσει την επιρροή της στον βυζαντινό θρόνο. Ωστόσο, το μέγεθος των
δανειακών υποχρεώσεων της Κωνσταντινούπολης είχε υποτιμηθεί, ενώ είχε
υπερτιμηθεί η σταθεροποιητική δύναμη των βενετικών όπλων. Το χρέος διογκωνόταν
στο εξωτερικό και η παράλυση βάθαινε στο εσωτερικό.
Οι πάντες, από τον Πάπα μέχρι
τους Ευρωπαίους βασιλείς, γνώριζαν ότι η πίεση στην Κωνσταντινούπολη αυξανόταν.
Η μια αντιπροσωπεία μετά την άλλη έλεγε στους Ελληνες να συμμορφωθούν – δηλαδή
να πληρώσουν. Οι σταυροφόροι, με ώθηση από τη Βενετία, πολιόρκησαν την Πόλη και
τελικά εισέβαλαν σ’ αυτήν.
Αυτό που συνέβη ήταν αποτρόπαιο:
οι θησαυροί της αυτοκρατορίας καταληστεύθηκαν και ο όχλος των «ιπποτών»
συμπεριφέρθηκε χωρίς κανένα σεβασμό στους κατοίκους της, τον πολιτισμό και την
ιστορία της. Παλάτια και εκκλησίες λεηλατήθηκαν, θρησκευτικά κειμήλια
αρπάχτηκαν για να στολίσουν καθεδρικούς ναούς στη δυτική Ευρώπη.
Κρίνοντας ότι οι Ελληνες ήταν
οικονομικά και πολιτικά αναξιόπιστοι, οι κατακτητές διόρισαν έναν αντιβασιλέα.
Ο Βαλδουίνος της Φλάνδρας, που στέφθηκε αυτοκράτορας το 1204, έμοιαζε με
κλασικό στέλεχος του ΔΝΤ: ένας τύπος με τον οποίο οι Ευρωπαίοι ηγέτες μπορούσαν
να κάνουν άνετα τις δουλειές τους. Στο μεταξύ, οι ευγενείς που ήταν επικεφαλής
της σταυροφορίας πήραν υπό τον προσωπικό τους έλεγχο ολόκληρες περιοχές της
Πόλης και της αυτοκρατορίας – κλασική περίπτωση ξεπουλήματος. (Γι’ αυτό
προσέξτε λίγο εκείνους τους τραπεζίτες και τις βίλες τους στο Αιγαίο· δεν
χρειάζεται να είστε ιστορικός για να μαντέψετε ότι τις αποκτούν σε τιμές
ευκαιρίας). Η νέα Λατινική Αυτοκρατορία της Κωνσταντινούπολης κράτησε μόνο 50
χρόνια προτού οι Ελληνες επιστρέψουν στην εξουσία.
*New York Times, 24/5/2012
Ο Φράνκοπαν είναι διευθυντής του
Κέντρου Βυζαντινών Ερευνών στην Οξφόρδη και συγγραφέας του βιβλίου «The First
Crusade: The Call From the East».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου