Ποίος ο ρόλος του Αριστείδη Στεργιάδη στη
Μικρασιατική Καταστροφή τον Αύγουστο του 1922;
29/08/11
Ποιος
ήταν –άραγε- ο Αριστείδης Στεργιάδης, ο οποίος «έφυγεν από τον τόπον αυτόν, τον
οποίον με τόσον αγέρωχον και περιφρονητικόν τρόπον εκυβέρνα, ως φυγάς, χωρίς
κάν εγκαίρως να λάβη πρόνοιαν δια την αναχώρησιν τού πληθυσμού, χωρίς να
ειδοποιήση τουλάχιστον εγκαίρως αυτούς δια να λάβουν ατομικώς τα μέτρα των»;
Διαβάστε το κείμενο που ακολουθεί!..
ΕΝΑΣ από τους πλέον
διακεκριμένους και άριστους γνώστες της Ελληνικής Ιστορίας, ο ακαδημαϊκός Διονύσιος
Α. Κόκκινος, μέσα στο έργο του "Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος",
αναφερόμενος στον Αριστείδη Στεργιάδη, θα αναφέρει τα εξής:
Μία από τας πλέον περιέργους
και πλέον αινιγματικός μορφάς της νεωτέρας ελληνικής ιστορίας υπήρξεν ο
διορισθείς ως ύπατος αρμοστής Σμύρνης Αριστειδης Στεργιάδης. Είχεν επιλεγή υπό
τού Ελευθερίου Βενιζέλου και είχεν αποσταλή εις την ΄Ηπειρον δια να παραλάβη
την περιοχήν από τους Ιταλούς, οι οποίοι την είχον καταλάβει μετά τας
συγκρούσεις μεταξύ Ελλήνων και Αγγλογάλλων το 1916. Είχεν εκτιμήσει ο Βενιζέλος
τον Στεργιάδην κατά την διάρκειαν της εις την ΄Ηπειρον δράσεώς του, αλλ' ήγνόει
τον χαρακτήρα του. Ο Στεργιάδης επροκάλεσε την αντιπάθειαν του ελληνικού
στοιχείου της Σμύρνης, και δεν είναι υπερβολή να λεχθή ότι κατέστη μισητός.
Επιτυχή σκιαγραφίαν και
χαρακτηρισμόν του ανδρός μας δίδει ο Μιχ. Ροδάς, ο οποίος ως διευθυντής
τού Γραφείου Τύπου εις την Σμύρνην υπήρξεν εκ των στενωτέρων συνεργατών του.
Δια να κριθώσι το έργον και αι πράξεις τού Στεργιάδη εις την Σμύρνην πρέπει να
ληφθή υπ' όψιν όχι μόνον η ψυχοσύνθεσις τού ανδρός, αλλά και η κατάστασις η
οποία επεκράτει εκεί κατά την πρώτην περίοδον της ελληνικής κατοχής, αλλά και
κατά την ακολουθήσασαν περίοδον.
«Τίθεται εις εμέ το ερώτημα —
γράφει ο Ροδάς — αφού τον εγνώρισα εις όλας τας λεπτομερείας των πράξεών του,
τι ήτο επί τέλους αυτός ο άνθρωπος όστις ωνομάζετο Αριστείδης Στεργιάδης, ο
οποίος συνεκέντρωσεν εις το πρόσωπό του τον θαυμασμόν, την κατάραν και το μίσος
τού Ελληνικού κόσμου: Ήτο μεγαλοφυής, ανισόρροπος, δίκαιος, άδικος, ηθικός,
ανήθικος, εργατικός, νωθρός, αυστηρός, ήρεμος, φιλοχρήματος, φιλελεύθερος, υπό
την γενικήν σημασίαν της λέξεως, δημοκρατικός, μοναρχικός, σατράπης
μεσαιωνικός, περιφρονητής της εξουσίας, δούλος της αρχής, ανεξάρτητος ή
αυλοκόλαξ, φιλάνθρωπος ή μισάνθρωπος, αλτρουϊστής ή σαϋλώκ, γενναίος ή
δειλός;
Ο Αριστειδης Στεργιάδης απεδείχθη εκ των υστέρων ότι ήτο απ' όλα αυτά.
Κράμα ηθικής και ανηθικότητος, μεγαλοφυίας και ανικανότητος. Ήρως
αναμφισβητήτως καλών και ολεθρίων έργων. Υπερανθρωπος και μικράνθρωπος, δούλος
των παθών, των ορέξεων και των φιλοδοξιών του. Η μεγαλυτέρα του ικανότης ήτο να
εξαπατά τους πάντας και να τους καταγοητεύη όταν ήτο ήρεμος. Διότι ήτο πράγματι
γόης εις τας ηρέμους στιγμάς του. Ν' απογυμνούται δε και ν' αποκαλύπτεται όταν
κατελαμβάνετο υπό μανίας. Υφίστατο ένα πραγματικόν σεληνιασμόν. Άφριζε
και υπενθύμιζε την κατσίκα με το γάλα. Με μίαν κλωτσιά έχυνεν ό,τι πολύτιμον
και ευεργετικόν εδημιούργει επί πολλάς ώρας και ημέρας».
Δριμύτερος εις τας κρίσεις του
είναι ο Αλ. Μαζαράκης Αινιάν, ο οποίος επίσης εγνώρισεν εκ τού πλησίον
τον Στεργιάδην και ο οποίος γράφει περί αυτού εις τα «Απομνημονεύματά» του:
«Ο Στεργιάδης, δικηγόρος εν
Ηρακλείω Κρήτης, είχε διορισθή από τον Βενιζέλον διοικητής Ηπείρου, εθεωρήθη δε
ότι επέτυχεν εκεί εις ζητήματα κυρίως δημοσίας τάξεως. Ο Βενιζέλος εθεώρησεν
αυτόν ως ενδεδειγμένον ύπατον αρμοστήν εν Σμύρνη. Ηπατήθη, όπως γενικώς εις όλα
τα πρόσωπα. Ο Στεργιάδης είχεν ίσως τα προσόντα ισχυρού διοικητού ή αρχηγού
χωροφυλακής ληστοκρατουμένης περιοχής. Αλλ' εις Σμύρνην το κύριόν του έργον ήτο
διπλωματικόν και πολιτικόν, πολύ ολιγώτερον δε διοικητικόν.
Εις το πνεύμα του
εκυριάρχησε μία και μόνη ιδέα. Να τρομοκρατήση άνευ ουδενός λόγου τον ελληνικόν
πληθυσμόν και να περιποιηθή τον τουρκικόν.
Βεβαίως έπρεπε να μη
διοικήσωμεν με βιαιότητα τους Τούρκους και εν γένει τους αλλοεθνείς. Εδίδομεν
εξετάσεις εκ των οποίων εν μέρει θα εξηρτάτο η παραχώρησις ημίν μεγάλων εν
Ευρώπη και Ασία εκτάσεων όπου έζων και πολλοί ξένοι πληθυσμοί, ιδίως δε
Τούρκοι. Αλλ' εκ παραλλήλου επεβάλλετο η ελληνική διοίκησις να αποκτήση την
αγάπην και να κινήση εις το ανώτατον σημείον το εθνικόν φρόνημα τών επί τόσους
αιώνας δουλευόντων ελληνικών πληθυσμών και να φανή προς αυτούς αληθινά πατρική.
Επί των πληθυσμών αυτών εστηρίχθησαν αι αξιώσεις μας, επί αυτών εβασιζόμεθα δια
την μέλλουσαν εξασφάλισιν της ελληνικής Μικράς Ασίας.
Τι σημασίαν είχον αι
υπερβολικαί προς τους Τούρκους περιποιήσεις; Μήπως θα εγίνοντο ποτέ ΄Ελληνες ή
καν πιστοί εις την ελληνικήν διοίκησιν;
Εάν δεν είχον έξωθεν καμμίαν
υποκίνησιν, εάν έβλεπον ότι ήσαν αδύνατοι, θα έμεναν πιστοί εκ φόβου. Μόλις
όμως δι' οιονδήποτε λόγον εξήπτετο ο φανατισμός των και έπαυεν η επιβολή, θα
εγίνοντο εχθροί.
Ο Στεργιάδης εκίνησεν αμέσως
την αντιπάθειαν του ελληνικού πληθυσμού, τον οποίον καταφανώς περιεφρόνει και
κακομετεχειρίζετο. Αυτό έφθασε και μέχρι της κυβερνήσεως, η οποία έστειλε τον
Διομήδη επιβαίνοντα του «Αβέρωφ», ο οποίος χωρίς να εξέλθη εις την πόλιν
εκάλεσε διαφόρους, μεταξύ των οποίων και εμέ, δια να σχηματίση γνώμην περί της
διοικήσεως τού Στεργιάδη.
Τω είπον την γνώμην μου ότι είναι ανισόρροπος και
επιβλαβής, εις ερώτησίν του δε ποίον εθεώρουν κατάλληλον δια την θέσιν αυτήν τω
υπέδειξα τον Μιχαλακόπουλον ή τον Λάμπρον Κορομηλάν.
Και σήμερον δεν μετανοώ δια
την γνώμην μου εκείνην διότι διαφέροντες εις πολλά μεταξύ των ήσαν αμφότεροι
ευφυείς, δραστήριοι και προ παντός πολιτικοί άνδρες και όχι αποσπασματάρχαι.
Δυστυχώς ο Στεργιάδης δεν αντικατεστάθη και έμεινε και επί του Κωνσταντινικού
καθεστώτος, μισούμενος από τους ατυχείς ΄Ελληνας της Μικράς Ασίας, χωρίς να
κάμη τίποτε δια να προλάβη ή έστω να μετριάση την καταστροφήν.
Και ενώ επί Βενιζέλου,
στηριζόμενος εις την εύνοιαν αυτού, ανεμιγνύετο και εις στρατιωτικά, βαναύσως
φερόμενος προς τους αρχηγούς τού στρατού της κατοχής και άλλους ανωτέρους
αξιωματικούς, επί Κωνσταντίνου δεν έκαμεν ούτε εκείνο που τού επεβάλλετο. Να
εξασκήση δηλαδή το κύρος του διά την πρόληψιν κακής εκλογής προσώπων ή ασκόπων
επιχειρήσεων. Το δε οικτρόν είναι ότι έφυγεν από τον τόπον αυτόν, τον οποίον με
τόσον αγέρωχον και περιφρονητικόν τρόπον εκυβέρνα, ως φυγάς, χωρίς κάν εγκαίρως
να λάβη πρόνοιαν δια την αναχώρησιν τού πληθυσμού, χωρίς να ειδοποιήση
τουλάχιστον εγκαίρως αυτούς δια να λάβουν ατομικώς τα μέτρα των».
Ο εθνομάρτυρας μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος (κατά κόσμον
Καλαφάτης), γεννήθηκε στην Τρίγλιαν της Βιθυνίας το 1868. Διετέλεσε μέγας
πρωτοσύγκελλος τον Πατριαρχείου επί Ιωακείμ Γ, το δε 1902 χειροτονήθηκε
μητροπολίτης Δράμας, όπου «ανέπτυξε έκτακτον εκκλησιαστικήν και εθνικήν
δράσιν». Τον Μάρτιον του 1910 μετατέθηκε στην μητρόπολη Σμύρνης όπου και έμεινε
μέχρι του μαρτυρικού του θανάτου (Αύγουστος 1922).
Τι έγραφε ο Χρυσόστομος
Σμύρνης
Για το πρόσωπο του
ανεκδιήγητου Αριστείδη Στεργιάδη και τις κρίσεις του περί αυτού, υπάρχει η
επιστολή που απέστειλε ο Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος στον Ελευθέριο
Βενιζέλο, ο οποίος, εν μέσω άλλων, λέει τα εξής:
«Αγαπητέ φίλε και αδελφέ κ.
Ελευθέριε Βενιζέλε.
Επέστη η μεγάλη στιγμή της μεγάλης εκ μέρους Σας
χειρονομίας. Ο Ελληνισμός της Μικράς Ασίας, το Ελληνικόν Κράτος, αλλά και
σύμπαν το Ελληνικόν Έθνος καταβαίνει εις τον Άδην, από του οποίου καμμία πλέον
δύναμις δεν θα δυνηθή να το αναβιβάση και να το σώση.
Της αφαντάστου ταύτης
καταστροφής, βεβαίως αίτιοι είναι οι πολιτικοί και προσωπικοί Σας εχθροί, πλην
και Υμείς φέρετε μέγιστον της ευθύνης βάρος, δια δύο πράξεις σας:
Πρώτον, διότι αποστείλατε εις
Μ. Ασίαν ως Ύπατον Αρμοστήν ένα τούτ’ αυτό παράφρονα και εγωιστήν, φλύαρον,
απερροφημένον εν τω αυτοθαυμασμώ και καταφρονούντα και υβρίζοντα και δέροντα
και εξορίζοντα και φυλακίζοντα όλα τα υγιά και σώφρονα στοιχεία του τόπου,
διότι εν τω φρενοκομείω του βεβαίως δεν είχον τόπον, και εις το τέλος
αποδώσαντα αυτούς τους αγλαούς καρπούς της τελείας του Μικρασιατικού λαού
καταστροφής, τους οποίους νυν θερίζομεν.
Και Δεύτερον, διότι πριν
αποπερατώσητε το έργον Σας και θέσητε την κορωνίδα και το επιστέγασμα επί του
ανεγερθέντως αφαντάστου ωραίου και μεγαλοπρεπούς δημιουργήματός Σας, της
καταθέσεων των θεμελίων της περικλέεστατης ποτέ Βυζαντινής μας Αυτοκρατορίας,
είχατε την ατυχή και ένοχον έμπνευσιν να διατάξητε εκλογάς κατ’ αυτάς ακριβώς
τας παραμονάς της εισόδου σας εις Κωνσταντινούπολιν και της καταλήψεως αυτής
υπό του Ελληνικού Στρατού προς εκτέλεσιν των όρων της -οίμοι- δια παντός καταστραφείσης
Συνθήκης των Σεβρών.»
ΠΗΓΕΣ:
1. Ιστορικό και
Δημοσιογραφικό Αρχείο Άγγελου. Π. Σακκέτου
2. Διον. Α. Κόκκινος:
Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος, Εκδόσεις Μέλισσα
3. Τύπος της εποχής.
