Ο
Παρθενώνας ως τόπος συναντήσεως Χριστιανισμού και Ελληνισμού
23 August 2013
Κωνσταντίνος
Χολέβας – Πολιτικός Επιστήμων
Τελικά είχε άδικο ο Κώστας
Γαβράς και είχε δίκιο η Εκκλησία. Θυμίζω την αντίδραση που προκάλεσε ανιστόρητη
παρερμηνεία του γνωστού σκηνοθέτη, ο οποίος ανέλαβε να δημιουργήσει ένα
ιστορικό ντοκιμαντέρ για τους επισκέπτες του Μουσείου της Ακροπόλεως το
2009. Ο Γαβράς παρουσίαζε ανθρωπάκια με μαύρα ράσα -άμεση αναφορά σε ορθοδόξους
ιερείς- να καταστρέφουν το αέτωμα του Παρθενώνα λόγω θρησκευτικού φανατισμού.
Κι όμως ένα τέτοιο γεγονός ουδέποτε συνέβη ή τουλάχιστον δεν μαρτυρείται
από τις ιστορικές πηγές. Και επειδή ιστορία είναι η μελέτη και τεκμηρίωση βάσει
των κειμένων και των μνημείων της κάθε εποχής, έχουμε πλέον μία επιστημονική
καταγραφή της βυζαντινής ιστορίας του Παρθενώνα.
Πρόκειται για το βιβλίο του
Αντώνη Καλδέλλη με τίτλο «Ο Βυζαντινός Παρθενώνας – Η Ακρόπολη ως σημείο
συνάντησης χριστιανισμού και ελληνισμού», το οποίο κυκλοφορήθηκε στα αγγλικά το
2009 και τώρα στα ελληνικά από τις εκδόσεις Ψυχογιός (Αθήνα 2013).
Ο συγγραφεύς, που διδάσκει
Βυζαντινή Ιστορία στο Πολιτειακό πανεπιστήμιο του Οχάϊο των ΗΠΑ, καταγράφει την
ιστορία του Παρθενώνα ως χριστιανικού ναού. Επί χίλια περίπου χρόνια η Θεοτόκος
λατρεύθηκε στην Αθήνα με επίκεντρο τον Παρθενώνα που είχε μετατραπεί σε
Ορθόδοξο Ναό, την Παναγία την Αθηνιώτισσα. Το 1205 οι Σταυροφόροι τον μετέτρεψαν
σε Ρωμαιοκαθολικό Ναό.
Ο Καλδέλλης παρατηρεί, βάσει
των πηγών, ότι μεγαλύτερη και γεωγραφικά ευρύτερη φήμη είχε ο ναός κατά τη
χριστιανική περίοδο παρά κατά την αρχαία και ελληνιστική. Χιλιάδες ταξιδιώτες
έρχονταν ως προσκυνητές από όλη την Οικουμένη για να προσκυνήσουν το ιερό της
Θεοτόκου, τον Παρθενώνα.
Μεταξύ αυτών ο Όσιος Νίκων,
πολιούχος της Σπάρτης, ο Όσιος Λουκάς που έκτισε το σπουδαίο μοναστήρι του στη
Βοιωτία και ο αυτοκράτορας Βασίλειος Β΄ ο Μακεδών (ο Βουλγαροκτόνος). Αυτό το
προσκύνημα του Βασιλείου το 1018, μετά τη συντριβή των Βουλγάρων, καταγράφει
και ο Κωστής Παλαμάς στο επικό ποίημά του «Η Φλογέρα του βασιλιά».
Από το επιστημονικό πόνημα του
καθηγητή Καλδέλλη αντιγράφω το συμπέρασμά του για την καταστροφή του αετώματος.
Γράφει στη σελίδα 80:
«Η αφαίρεση αυτού του τμήματος
του ανατολικού αετώματος δεν είχε ασφαλώς να κάνει με τις βλάβες που υπέστη ο
ναός κατά τη φωτιά. Σχετιζόταν μάλλον με αρχιτεκτονικές τροποποιήσεις παρά με
θρησκευτικά ζητήματα. Ούτε όμως και η ζωφόρος που περιέτρεχε τον σηκό
βανδαλίστηκε για θρησκευτικούς λόγους -τα παράθυρα ανοίχτηκαν μόνο για να
περάσει το φως».
Το βιβλίο προβάλλει τον
Μητροπολίτη Μιχαήλ Χωνιάτη ως εκφραστή της συνάντησης Χριστιανισμού και
Ελληνισμού, η οποία επετεύχθη στο Βυζάντιο με δυσκολίες αρχικά, αλλά με
θαυμαστά αποτελέσματα στη συνέχεια.
Η ελληνορθόδοξη ταυτότητά μας
έχει τις ρίζες σε εκείνη την περίοδο, γι’ αυτό μόνον φανατικοί ή αγράμματοι
επιχειρούν να απορρίψουν το Βυζάντιο (Ρωμανία). Παραθέτω τις
σχετικές επισημάνσεις από το Επίμετρο του Καλδέλλη (σελ. 348-349):
«Η ειρωνεία είναι εντυπωσιακή.
Οι βυζαντινοί Αθηναίοι, οι οποίοι ως χριστιανοί βρίσκονταν στον αντίποδα του
''Ελληνισμού'' και οι οποίοι παρεμπιπτόντως δεν είχαν καμία υποχρέωση να
διασώζουν μνημεία, διατήρησαν τον Παρθενώνα σχεδόν ανέπαφο και του επιφύλαξαν
μία εξιδανικευμένη θέση στη χριστιανική λατρευτική τους πρακτική.
Αντίθετα το σύγχρονο κράτος
και οι λειτουργοί του κατά τον 19ο αιώνα… εξάλειψαν σκόπιμα κάθε ίχνος στην
Ακρόπολη που ανήκε στη μακρά περίοδο της «βάρβαρης» ιστορίας, που θεωρούσαν
προσβλητική -δηλαδή τα 2000 χρόνια που μεσολάβησαν μέχρι το έτος 1821 μ.Χ. …..
Παρομοίως κατεδαφίστηκαν πολλές από τις βυζαντινές εκκλησίες της πόλης και
τούτο έγινε με πρόσχημα τον εκσυγχρονισμό. Η νεωτερικότητα έχει παρουσιαστεί παντοιοτρόπως
ως η νόμιμη κληρονόμος του κλασικού κόσμου και στο όνομά της έχουν στηθεί
αφηγήσεις που δεν συμπεριλαμβάνουν το Βυζάντιο».
Ο Βυζαντινός Παρθενώνας είναι
κομμάτι της Ιστορίας μας και της ψυχής μας.
Σχόλια
Papyrus52 23 August 2013
Πράγματι, το βιβλίο αυτό
διαψεύδει τον Κώστα Γαβρά και πολλούς άλλους με παρόμοιες ιδεοληψίες. Είχε
φανεί πολύ χρήσιμο το βιβλίο αυτό (μόνο στα αγγλικά τότε, το 2009) όταν
προσπαθούσα να συντάξω μια αντίρρηση στα όσα έλεγε ο Γαβράς (εδώ το κείμενο
στην αρχική μορφή του: http://www.impantokratoros.gr/DBC7DD74.el.aspx)
Αν μπορούσα να προσθέσω κάτι
στα όσα έγραψε ο Κ. Χολέβας, είναι ότι η μετάφραση του βιβλίου αυτού θα κάνει
προσιτό σε πολλούς ένα επιστημονικό έργο που ασχολείται με την Αθήνα της
Ύστερης Αρχαιότητας και του Μεσαίωνα, ένα θέμα για το οποίο οι πηγές είναι
ελάχιστες και έχει μεγάλο ενδιαφέρον. Μην ξεχνάμε πόσο κουραστικοί έχουν γίνει
με τις παραχαράξεις και τις ακραίες τους θέσεις τους οι λεγόμενοι
νεοπαγανιστές.
Επίσης, ο Καλδέλλης είναι ένας
επιστήμονας που βλέπει με συμπάθεια το αντικείμενο του. Δεν τον απασχολούν οι
γιββωνικές εμμονές του παρελθόντος ή οι στερεοτυπικά επαναλαμβανόμενες
“προοδευτικές” ιδεοληψίες ενάντια στο Βυζάντιο. Ο Καλδέλλης μην έχοντας να
δώσει εξετάσεις στους εγχώριους “προοδευτικούς” αποδομητές, ζωντανεύει μια
ενδιαφέρουσα ιστορία της Αθήνας με τα θετικά της και τα αρνητικά της, από την
εποχή που οι Αθηναίοι σταδιακά (και χωρίς σημάδια ακραίας βίας) άρχισαν να
υιοθετούν τον Χριστιανισμό. Όλα αυτά με κέντρο τον Παρθενώνα, η σπουδαιότητα
του οποίου σήμερα, κατά τον Καλδέλλη, οφείλεται στην βυζαντινή παράδοση, και
όχι στην αρχαία, μια που στην αρχαιότητα ο Παρθενώνας δεν αποτελούσε κάποιο
ιδιαίτερα ξεχωριστό μνημείο!
Πρώτος ο Παυσανίας κάνει
εκτενή αναφορά στην Ακρόπολη, χωρίς να δώσει ιδιαίτερο βάρος στον Παρθενώνα ενώ
ο Καλδέλλης αντιμετωπίζει κριτικά (σελ. 44 και εξής) την εντύπωση πολλών ότι ο
σημερινός θαυμσαμός μας για τον παρθενώνα οφείλεται στον Πλούταρχο. Όπως
σημειώνει: “Αντιθέτως, πολύ περισσότερα γνωρίζουμε για τον Παρθενώνα στο
Βυζάντιο παρά στην αρχαιότητα!” (σελ. 23)
Είναι ένα εξαιρετικό βιβλίο,
με πλήθος από πηγές, πολλές από αυτές πλέον μεταφρασμένες και στα νέα ελληνικά,
με ένα θέμα για το οποίο δεν υπάρχει μεγάλη βιβλιογραφία. Η δυσκολία
προσέγγισης οφείλεται, όπως λέει ο συγγραφέας, στο γεγονός ότι οι σχετικές
πηγές είναι σκόρπιες και αποσπασματικές. Πολύ ενδιαφέρον σίγουρα.
Daedric Lord 23 August 2013 at
23:48
Τι να πω; Για να ολοκληρώσω
τις ιστορικές μου γνώσεις, καθ’οτι ερασιτέχνης ερευνητής ιστορικός, μελέτησα
ενδελεχώς κάθε άποψη. Και την αρχαιολατρική, και την εθνικιστική, και την
Δυτική, και την ρωμανιστική, και την εκσυγχρονιστική, όλες. Καμία δεν με
ικανοποίησε καθόλου. Οι πηγές έχουν ασυμφωνίες και είναι αντιφατικές μεταξύ
τους. Φανερώνουν πολλαπλές ζωντανές πραγματικότητες. Οι ρωμανιστές έχουν δίκιο,
αλλά και οι ελληνιστές (όσοι θέλουν να ονομαζόμαστε Έλληνες). Υπάρχει τόση
μεγάλη ασυμφωνία μεταξύ των ιστορικών, που απορεί κανείς για την έλλειψη
ομοιογένειας.
Ο Νίκος Σβορώνος, διανοούμενος
που πήγε στην Γαλλία στον Εμφύλιο μαζί με τους Καστοριάδη, Παπαιωάννου, Αξελό
κτλ. δίδασκε πως η απαίτηση της πρωτοτυπίας διέρχεται μόνο από τις πηγές και
δεν κατανοείται μόνο από την βιβλιογραφία. Αν και δεν συμφώνησα με όλα τα
συμπεράσματα του, χωρίς αμφιβολία ο Ρωμηός αυτός διανοούμενος ήταν εύστοχος. Πράγματι
δεν γράφεται Ιστορία χωρίς τις πηγές.
Κάποτε κατηγόρησαν την Μαρία
Ρεπούση (αν και δεν συμφωνώ μαζί της) ότι παραχαράσσει την Ιστορία. Αν και τα
συμπεράσματα της είναι αμφιλεγόμενα, διατύπωσε μία άποψη εν αγνοία της πολυ
πετυχημένη. Είπε ότι η Ιστορία είναι η σύνθεση θετικών και αρνητικών στοιχείων.
Κρατήστε την λέξη σύνθεση. Ένας άλλος Ρωμηός φιλόσοφος, ο Κώστας Παπαιωάννου,
επέμενε στην σύνθεση (τι άραγε ήξερε;) ως γνωστική μέθοδο. Έτσι και εγώ αρνούμαι
να ενταχθώ σε κάποια σχολή.
Όπως ο αυθεντικός ρωμανιστής
π. Ιωάννης Ρωμανίδης (και κανένας άλλος) στο επικό βιβλίο Ρωμηοσύνη-Ρωμανία
Ρούμελη είπε ότι ο Ρωμηός είναι τέκνο δύο γονιών, του Ρωμαίου πατέρα που του
έδωσε το εθνικό όνομα (Ρωμαίος) και της Ελληνίδας μητέρας που του έδωσε τον
ελληνικό πολιτισμό, το ελληνίζειν. (Ο όρος ''ελληνιστικός'' - τον επινόησε ο
Droysen από το ρήμα ''ελληνίζειν'' και απέδιδε την Αλεξανδρινή και πέρα περίοδο
- είναι έπινόημα των ιστορικών και όχι υπαρκτή πραγματικότητα). Είμαστε σύνθεση,
όχι διάζευξη. Αυτό είναι και το μήνυμα της Ιστορίας των μελετητών κάθε πηγής. Αυτή
πιστεύω είναι και η αλήθεια. Το παραπάνω άρθρο μιλάει έστω και εν μέρει για την
αλήθεια αυτή.
Ioanis Spiropoulos 24 August
2013 at 00:37
Καλον ειναι, τετοιες γνωσεις,
οι οποιες δεν διδασκονται στα σχολεια, να συμπεριλαμβανονται και στη σχολικη
υλη.
Περισσότερα:
http://www.antibaro.gr/article/8820, Ἀντίβαρο
