Aς μιλήσουμε ανοιχτά για τη Γενοκτονία

Aς μιλήσουμε ανοιχτά για τη Γενοκτονία

30/06/2013

Μια ανάλυση με αφορμή την  Ημέρα Μνήμης για τη Γενοκτονία του Ποντιακού Ελληνισμού

Του Βλάση Αγτζίδη

Η χρονική περίοδος 1908 (Κίνημα Νεοτούρκων) έως το 1923 (Συνθήκη της Λωζάννης) είναι ένα μοναδικό σημείο στην ιστορία της περιοχής μας και της ευρύτερης Εγγύς Ανατολής. Ένα σημείο οριστικής μετάβασης στη νεωτερικότητα. Δηλαδή στην αποχώρηση όλων των παλιών προνεωτερικών μορφών και στην αποδιάλυση των αντίστοιχων κρατικών μορφών, όπως ήταν η θρησκευτικής δομής και ιδεολογίας Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η εποχή του διάδοχου έθνους-κράτους όμως δεν θα γίνει μέσα σε αντίστοιχες με τις αρχές του 19ου αιώνα συνθήκες, όταν κυριαρχούσε και διαμόρφωνε τα ανερχόμενα στερεότυπα ο ουμανισμός του γαλλικού διαφωτισμού. Στις αρχές του 20ού αιώνα, το ιδεολογικό περιβάλλον θα το επηρεάζει καθοριστικά ο γερμανικός ρομαντισμός και οι φυλετικές αντιλήψεις.

Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο θα εμφανιστεί ένα εθνικιστικό κίνημα, το Νεοτουρκικό, που δεν θα έλκει την προέλευσή του από αστικά στρώματα, όπως ήταν η έως τότε παράδοση του εθνικισμού, αλλά από τον σκληρό μιλιταριστικό πυρήνα και τη γραφειοκρατία μιας εξουσίας που αποσαθρωνόταν.

Η απόφαση για τις γενοκτονίες

Η απόφαση για τη μετατροπή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας σε τουρκικό εθνικό κράτος ελήφθη πολύ νωρίς από την ακροδεξιά τάση των Νεότουρκων. Σε συνέδριό τους στην οθωμανική Θεσσαλονίκη, τον Οκτώβριο του 1911, αποφάσισαν την υιοθέτηση πολιτικής εθνικής καταπίεσης των χριστιανικών κοινοτήτων. Η συμμετοχή τους λίγο αργότερα σ’ έναν σκληρό ιμπεριαλιστικό πόλεμο, τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, θα γίνει για λόγους ρεβανσισμού και καταξίωσης της αποικιοκρατικής πολιτικής που είχαν επιλέξει.
Παράλληλα, το περιβάλλον του πολέμου επέτρεψε την υλοποίηση των αποφάσεων. Από το 1914 ξεκινούν ομαδικές διώξεις κατά των Ελλήνων της Ανατολικής Θράκης και της Ιωνίας, το 1915 πραγματοποιείται η γενοκτονία των Αρμενίων και το 1916 ξεκινά η γενοκτονία των Ελλήνων στο μικρασιατικό Βορρά, των Ποντίων.

Ο στοχασμός για τα γεγονότα εκείνα δεν θα χαρακτηρίσει την ελλαδική κοινωνία μετά το 1922 και την τρομακτική Μικρασιατική Καταστροφή. Οι αιτίες είναι πολλές: Η απόρριψη και ο ρατσισμός κατά των προσφύγων από το Λαϊκό Κόμμα και τη μοναρχική παράταξη, η εργαλειακή τους αντιμετώπιση από τον κρατικιστικό βενιζελισμό και ο συντηρητισμός της Αριστεράς, σ’ ένα πολύ δύσκολο πολιτικό περιβάλλον που ως σημεία είχε τη δικτατορία Μεταξά, την Κατοχή και τον Εμφύλιο, τις μετεμφυλιακές συνθήκες και την απριλιανή Χούντα.

Μόνο με τη Μεταπολίτευση θα ξεκινήσει μια προσπάθεια επανατοποθέτησης των γεγονότων στο πραγματικό ιστορικό πλαίσιο.

Μιλώντας για τη Γενοκτονία

Η πρώτη ουσιαστική διαφοροποίηση του προσφυγικού λόγου, η ρήξη με το κλίμα συναίνεσης που είχε δημιουργηθεί τις προηγούμενες δεκαετίες και η αμφισβήτηση της επικυριαρχίας των κυρίαρχων ερμηνειών -τόσο των καθεστωτικών όσο και αυτών της Αριστεράς- θα εμφανιστεί στα μέσα της δεκαετίας του ’80 και θα οδηγήσει στη διατύπωση του αιτήματος για την αναγνώριση της γενοκτονίας που υπέστησαν οι Πόντιοι από τον τουρκικό εθνικισμό. Τη δεκαετία αυτή θα συμβεί μια ενδιαφέρουσα και πρωτότυπη συνάντηση. Η υπάρχουσα πολιτική κληρονομιά του ποντιακού χώρου με τη γνώση και τις εύστοχες επισημάνσεις που είχε κληροδοτήσει η πρώτη γενιά συναντήθηκε με την πολιτική παράδοση της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς -και ειδικά του μαοϊκού χώρου- και με τις αντιιμπεριαλιστικές φιλομπααθικές απόψεις της Αριστεράς του κυβερνώντος σοσιαλιστικού κόμματος και μετασχηματίστηκε σε σύγχρονο ριζοσπαστικό κίνημα.

Η συζήτηση για τη γενοκτονία του ποντιακού ελληνισμού, αλλά και ευρύτερα του ελληνισμού της Ανατολής, κατά το πέρασμα στην εποχή των εθνών-κρατών, άρχισε πριν από μια εικοσαετία περίπου και εξελίχθηκε μ’ έναν εξαιρετικά ιδιόρρυθμο τρόπο. Η πλειονότητα των παραδοσιακών και «νέων» ιστορικών, ποικίλης πολιτικής προέλευσης, κινήθηκε μεταξύ ουδέτερης και απορριπτικής στάσης.

Η μελέτη της σκοτεινής αυτής σελίδας της νεοελληνικής ιστορίας έμεινε τελικά ως αποκλειστικό αντικείμενο των ιστορικών που προέρχονταν από τους πρόσφυγες του ’22. Μ’ έναν περίεργο τρόπο, μια πολύ σημαντική σελίδα της ιστορίας μελετήθηκε μόνο από τους προσφυγικής καταγωγής Έλληνες ιστορικούς και από τους αντιεθνικιστές νέους Τούρκους ιστορικούς σαν τον Taner Aksam, τον Fuat Dudar, την Dilek Guven, τον Hamit Bozarslan κ.ά.

Πάντως, το ζήτημα της Γενοκτονίας των Ποντίων ήδη ξεφεύγει από το ποντιακό πλαίσιο και γίνεται ευρύτερα αποδεκτό. Εξάλλου, πολλά ζητήματα είναι στην πραγματικότητα λυμένα. Ο όρος «Γενοκτονία», που συνήθως παραθεωρείται και αντιμετωπίζεται ως κοινή λέξη της καθομιλουμένης, είναι ένας νομικός όρος του Διεθνούς Δικαίου που η χρήση του διέπεται από πέντε πολύ συγκεκριμένα κριτήρια. Επίσης, το μόνο αρμόδιο διεθνές επιστημονικό όργανο για να αποφανθεί εάν μια εγκληματική πράξη μπορεί να χαρακτηριστεί γενοκτονία είναι η International Association of Genocide Scholars (IAGS). Η διεθνής αυτή οργάνωση έχει ήδη αποφανθεί και έχει συμπεριλάβει τη Γενοκτονία των Ελλήνων της Ανατολής (και όχι μόνο των Ποντίων) στις μεγάλες γενοκτονίες του 20ού αιώνα.

Το μόνο πραγματικό ζήτημα που υπάρχει πλέον -που δυστυχώς δεν έχει γίνει πλήρως κατανοητό- είναι η σωστή προσέγγιση και η τοποθέτηση του ιστορικού γεγονότος της Γενοκτονίας των Ελλήνων της Ανατολής, σ’ ένα τέτοιο πλαίσιο ώστε να αποφευχθεί η ιδεολογική χρήση των πραγματικών ιστορικών γεγονότων από ακροδεξιούς, ρατσιστές, αλυτρωτιστές. 
Και αυτό είναι απολύτως εφικτό, αρκεί να γίνει κατανοητό και να σταματήσουν οι σκιαμαχίες, οι οποίες προσπαθούν να αμφισβητήσουν ή να μειώσουν τη σημασία μιας πραγματικά τραγικής σελίδας της σύγχρονης Ιστορίας.

http://kars1918.wordpress.com/2013/06/30/dromos-3/#more-6694