Ο σχηματισμός της ρωμαίικης συνείδησης – Το υπερεθνικό κράτος

Ο σχηματισμός της ρωμαίικης συνείδησης – Το υπερεθνικό κράτος

26 JANUARY 2013

Απόσπασμα (Κεφάλαιο 4) από το εξαιρετικό βιβλίο του Αναστασίου Φιλιππίδη «Ρωμηοσύνη ή βαρβαρότητα». Εκδόσεις: Ιερά Μονή Γενεθλίου της Θεοτόκου.

Μέρος Β´ - Ο σχηµατισµός της ρωµαίικης συνείδησης

Κεφάλαιο 4o  - Το υπερεθνικό κράτος

Στο κεφάλαιο αυτό θα εξετάσουµε την εθνική συνείδηση των προγόνων µας από το 300 µ.Χ. και µετά. Πρόκειται για την ίδια εθνική συνείδηση που διατηρήθηκε ως τις µέρες της απελευθέρωσης της Ελλάδας το 1830 και που, σε µεγάλο βαθµό, µας διαφοροποιεί από τους δυτικοευρωπαίους. Για να καταλάβουµε καλύτερα αυτή τη «ρωµαίικη εθνική συνείδηση» πρέπει να µελετήσουµε την εθνική συνείδηση των Ρωµαίων του 4ου, 5 ου και 6 ου αιώνα, όταν αρχίζουν οι συγκρούσεις ανάµεσα στους Ρωµαίους και στους βαρβάρους, δηλαδή ανάµεσα στους προγόνους µας και στους προγόνους των σηµερινών δυτικοευρωπαίων. Κάτι τέτοιο δεν είναι εύκολο σήµερα, αφού για να αποκτήσουµε µια σωστή εικόνα της εποχής πρέπει να αποδιώξουµε τις σύγχρονες αντιλήψεις µας που είναι ανεξίτηλα σφραγισµένες από την έννοια του «εθνικού κράτους» (nation-state). Τα εθνικά κράτη χαρακτηρίζονται από τους κοινούς δεσµούς αίµατος – γλώσσας – παράδοσης – ιστορίας οι οποίοι τα διαφοροποιούν από άλλα εθνικά κράτη.

Η Ρωµαϊκή Αυτοκρατορία ήταν κάτι διαφορετικό.  Ήταν ο ισχυρότερος πολιτικός οργανισµός στην ως τότε Ιστορία της ανθρωπότητας και, επιπλέον, µετά την ενσωµάτωση της Ελλάδας και τη σταδιακή δηµιουργία του ελληνορωµαϊκού πολιτισµού, ο αποκλειστικός φορέας πολιτισµού στην Ευρώπη και τη Μεσόγειο. Σ’ όλη αυτή την τεράστια έκταση δεν υπήρχε άλλο πολιτισµένο κράτος. Μέσα στην αυτοκρατορία υπήρχαν πολλά έθνη, διάφορες γλώσσες και διάφορες θρησκείες, όµως όλα αυτά ήταν ασήµαντα µπροστά στη διαφορά Ρωµαίου και βαρβάρου, τη διαφορά πολιτισµού και πρωτογονισµού. (Μέχρι τα µέσα του 4 ου αιώνα κανένας βαρβαρικός λαός δεν είχε καν ανακαλύψει τη γραφή. Οι Γότθοι ήταν οι πρώτοι που απέχτησαν αλφάβητο τότε).

Σ’ αυτό το πολυεθνικό κράτος οι πολίτες του(και όσοι κάτοικοι δεν είχαν γίνει πολίτες ως το212 µ.Χ. έγιναν τότε) ήταν περήφανοι για την ρωµαϊκότητά τους και για την παιδεία τους. Η φυλετική και εθνική καταγωγή σταδιακά έπαψαν να είναι αποφασιστικοί παράγοντες για το σχηµατισµό της συλλογικής συνείδησης, και η ρωµαϊκότητα περιβλήθηκε – όπως συµβαίνει συχνά σ’ αυτές τις περιπτώσεις– µεταφυσικό ένδυµα. Η Ρώµη απεκαλείτο «αιωνία πόλη» και η πίστη στην αιωνιότητά της ήταν βαθύτατη και ακλόνητη.

Οι ίδιοι οι βάρβαροι στέκονταν έκθαµβοι µπροστά σ’ αυτό το κολοσσιαίο πολιτικό και στρατιωτικό οικοδόµηµα. Όνειρό τους δεν ήταν να το γκρεµίσουν– δεν υπάρχει η παραµικρή τέτοια ένδειξη  –  αλλά να γίνουν µέλη του. 50 Κατατάσσονταν στο ρωµαϊκό στρατό ως µισθοφόροι και προσπαθούσαν να γευθούν κάτι από το µεγαλείο του πλούσιου γείτονα. Ίσως το µόνο σύγχρονο παράδειγµα που µπορεί να βοηθήσει στην κατανόηση αυτής της σχέσης είναι η µετανάστευση στην Αµερική. Η Αµερική είναι κι αυτή µια παντοδύναµη, πλούσια, πολυεθνική χώρα στην οποία κάθε προηγούµενη εθνική περηφάνεια του µετανάστη σβήνει µπροστά στην περηφάνεια ότι κάποτε θα γίνει Αµερικάνος. Όνειρο του εξαθλιωµένου χωρικού από το Σαλβαδόρ και τη Γουατεµάλα δεν είναι να καταστρέψει αυτό που αντικρύζει, αλλά να τον αποδεχθούν οι Αµερικάνοι ως ίσο, να τον κάνουν συµµέτοχο  στο «βασίλειό» τους.

Κάπως έτσι πρέπει να έχουµε στο µυαλό µας την αρχική σχέση των βαρβάρων µε τους Ρωµαίους. Πολλοί απ’ αυτούς κατάφεραν πραγµατικά να εξελιχθούν στο στράτευµα. Ένας µάλιστα, ο Στηλίχων, έφτασε να κρατάει στα χέρια του την υπεράσπιση της ίδιας της Ιταλίας γύρω στα 400 µ.Χ., µε τον τίτλο του magister militum.

Η λάµψη της Ρωµαϊκής Αυτοκρατορίας, και ο σεβασµός των βαρβάρων, διατηρήθηκαν για πολύ µετά την πτώση της Ρώµης. Άλλωστε και ο ίδιος ο θεωρούµενος  – λαθεµένα- οριστικός κατακτητής της, ο Οδόακρος το 476, δεν τόλµησε να υποκαταστήσει τον αυτοκράτορα Ρωµύλο-Αυγουστύλο τον οποίο εξεδίωξε. Λέµε «λαθεµένα» γιατί δεν υπήρχε τίποτα το οριστικό σ’ αυτή την κατάκτηση. Εξήντα χρόνια αργότερα, ο ρωµαϊκός στρατός υπό το Βελισσάριο και το Ναρσή απελευθέρωσε πάλι την πόλη. Το µόνο που συνέβηκε οριστικά το 476 ήταν η κατάργηση της δυαρχίας που ήταν κληρονοµιά του Θεοδόσιου του Α’ από το395. Από δω και πέρα υπάρχει µόνον ένας αυτοκράτορας των Ρωµαίων, µε έδρα την Κωνσταντινούπολη. ∆υστυχώς, η χρήση του παραπλανητικού όρου «βυζαντινός» µας εµποδίζει να δούµε τα πράγµατα όπως πραγµατικά ήταν, κι έτσι διαβάζουµε για «βυζαντινή κατάκτηση της Ιταλίας» επί Ιουστινιανού. Ο Οδόακρος έστειλε τα αυτοκρατορικά σύµβολα στον αυτοκράτορα της ανατολικής Ρωµαϊκής Αυτοκρατορίας Ζήνωνα, από τον οποίο ζήτησε να τον ονοµάσει πατρίκιο και να του επιτρέψει να κυβερνήσει στη ∆ύση εξ ονόµατός του.

Το ίδιο συνέβηκε και µε το νικητή του Οδόακρου, Οστρογότθο Θεοδώριχο (ο οποίος ανατράφηκε στην Κωνσταντινούπολη), βασιλιά της Ιταλίας από το 493 ως το 526. Ο Θεοδώριχος έκοψε νοµίσµατα µόνο στο όνοµα του αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης και υιοθέτησε το όνοµα  Φλάβιος.  Στον αυτοκράτορα Αναστάσιο έγραφε: «regnum nostrum imitation vestra est, unici exemplar imperii» («Το βασίλειό µας είναι µίµηση του δικού σας, υπόδειγµα µοναδικής αυτοκρατορίας»). 51

Πολύ συχνά οι βάρβαροι προσπαθούσαν να µιµηθούν τα εξωτερικά χαρακτηριστικά του Ρωµαϊκού τυπικού.  Ο Γρηγόριος επίσκοπος Τουρενσίου (Tour) µας έχει διασώσει την περιγραφή της ανακήρυξης του Χλωδοβίκου (Clovis ήClodwig), βασιλιά των Φράγκων, σε ύπατο(consul) το 508: «Ο αυτοκράτορας Αναστάσιος έστειλε γράµµατα στο Χλωδοβίκο για να του απονείµει την υπατεία. Ο Χλωδοβίκος στάθηκε στην εκκλησία του αγίου Μαρτίνου, περιβεβληµένος χιτώνα και στρατιωτικό µανδύα, και στεφανώθηκεµε διάδηµα. Στη συνέχεια ίππευσε το άλογό του και µοίρασε µε τα χέρια του χρυσά και ασηµένια νοµίσµατα στο πλήθος που παρευρισκόταν από την πόρτα της εκκλησίας του αγίου Μαρτίνου ως τον καθεδρικό της Τουρ. Και από κείνη την ηµέρα  ονοµαζόταν Ύπατος ή Αύγουστος». 52

Η επιτηδευµένη προσπάθεια ενός βάρβαρου ηγεµόνα να ακολουθήσει τα ρωµαϊκά πρότυπα – µέχρι και την καθιερωµένη µοιρασιά νοµισµάτων – δε χρειάζεται ιδιαίτερα σχόλια. Είναι φανερό ότι το υπέρτατο όνειρο κάθε βαρβάρου ήταν να µπορέσει να µοιάσει σε Ρωµαίο.

Ακόµη πιο χαρακτηριστική είναι η στάση των Λογγοβάρδων οι οποίοι µεταξύ 570-600 ολοκλήρωσαν την οριστική πτώση της Ιταλίας στους βαρβάρους. Πέρα από τη Ρώµη, την περιοχή της Ραβέννας, της Νάπολης, της Καλαβρίας και της Σικελίας, οι υπόλοιποι Ρωµαίοι της δυτικής αυτοκρατορίας είναι πια οριστικά υπόδουλοι από δω και πέρα. Παρ’ όλο που είχαν περάσει πάνω από 200 χρόνια από τότε που η Ρωµαϊκή Αυτοκρατορία άρχισε να δείχνει τις αδυναµίες της απέναντι στους βαρβάρους, οι κατακτητές Λογγοβάρδοι δεν τόλµησαν να ονοµάσουν τους εαυτούς τους κυρίους της ιταλικής γης. Ο Λογγοβάρδος Παύλος ο ∆ιάκονος, γράφοντας το 780 την Ιστορία του λαού του, αναφέρει (σεµια πολυσυζητηµένη φράση) ότι οι Λογγοβάρδοι έµειναν στην Ιταλία ως «φιλοξενούµενοι» («hospes/hospites») των Ρωµαίων ιδιοκτητών. 53  Το ότι χρησιµοποιείται αυτή η λέξη, αντί της λέξης «πάτρονας» που ταιριάζει σε ένα φεουδαρχικό σύστηµα, αποτελεί ένδειξη ότι οι Ρωµαίοι δεν έχασαν τον τίτλο ιδιοκτησίας τους. Η προσωρινότητα την οποία υποδηλώνει η λέξη «hospes»  δεν µπορεί παρά να έχει µια µόνο εξήγηση. Αφού τα όπλα των Λογγοβάρδων είχαν υποτάξει αµετάκλητα τους Ρωµαίους στην περιοχή που αναφέραµε, αυτή η διστακτικότητα πρέπει κατά τη γνώµη µας να αποδοθεί στη συνεχιζόµενη λάµψη του Ρωµαϊκού θρύλου.

Πάντως το πιο εντυπωσιακό στοιχείο που αποδεικνύει την αίγλη της Ρωµαϊκής αρχής είναι η χρήση του τίτλου «αυτοκράτορας Ρωµαίων»¨ από βάρβαρους ηγεµόνες όπως ο Καρλοµάγνος και ο Όθων Α’ τον 9 ο και 10 ο αιώνα, 400 και 500 χρόνια µετά την «οριστική» πτώση της ∆υτικής Ρωµαϊκής Αυτοκρατορίας. Φαίνεται ότι ακόµη και τότε, στη συνείδηση κάθε µεσαιωνικού ανθρώπου, µόνη νόµιµη υπέρτατη εξουσία παρέµενε ο Ρωµαίος αυτοκράτορας. Αυτός και µόνο είχε δικαίωµα εξουσίας πάνω σε όλους του Χριστιανούς της Οικουµένης. Στις λεπτοµέρειες της στέψης του Καρλοµάγνου σε αυτοκράτορα θα επανέρθουµε στο8 ο κεφάλαιο.

Ολοκληρώνοντας αυτή την ενότητα θα επαναλάβουµε ότι η Ρωµαϊκή Αυτοκρατορία ήταν ένα κράτος στο οποίο ήταν αδύνατο να αναπτυχθούν φυλετικοί και εθνικιστικοί φανατισµοί στη µορφή που γνώρισε η ανθρωπότητα από το 1800 και µετά. Στην υπερεθνική Ρωµαϊκή Αυτοκρατορίαµε τις διάφορες εθνότητες να συµµετέχουν περήφανες στην ιδέα της «ρωµαϊκότητας», οποιοσδήποτε πρώην βάρβαρος µπορούσε να γίνει Ρωµαίος αρκεί να αποδεχόταν την ελληνορωµαϊκή παιδεία και παράδοση. Με γάµους και επιµειξίες πολλοί βάρβαροι ενσωµατώθηκαν στη Ρωµαϊκή κοινωνία. Ο Στηλίχων, τον οποίον αναφέραµε πιο πάνω, είχε παντρευτείτην ανηψιά του αυτοκράτορα Θεοδοσίου του Μεγάλου. Ο Χριστιανισµός, που κυριάρχησε σταδιακά σε όλη την Αυτοκρατορία, έδωσε το τελειωτικό χτύπηµα στις εθνικές διακρίσεις.

Από κει και ύστερα, η υπερεθνική ρωµαϊκή ιδεολογία, διευρυµένη χάρη στη χριστιανική διδασκαλία της αδελφωσύνης όλων των ανθρώπων, διατηρήθηκε επί αιώνες στη «βυζαντινή» αυτοκρατορία που ήταν επίσης ένα υπερεθνικό κράτος. Γι’ αυτό και δεν έχει κανένα απολύτως νόηµα η συζήτηση που απασχολεί ακόµη και σήµερα τους ιστορικούς για το πόσο «ελληνική» ήταν η «βυζαντινή» αυτοκρατορία (βλ. π.χ. τις συγκρουόµενες απόψεις των Mango, Charanis και Καραγιαννόπουλου). Από εθνική σκοπιά δεν ήταν ούτε ελληνική ούτε βυζαντινή: ήταν ρωµαϊκή και υπερεθνική. (Πολιτιστικά, βέβαια, ήταν αναµφισβήτητα ο µοναδικός φορέας του ελληνικού πολιτισµού).

Το ίδιο κενές περιεχοµένου είναι και οι διαµάχες για τη θέση των Σύρων ή αργότερα των Σλάβων απέναντι στους «Έλληνες». Στη «βυζαντινή» αυτοκρατορία αυτοκράτορας ή πατριάρχης µπορούσε να γίνει οποιοσδήποτε, ανεξάρτητα από τη γεωγραφική ή φυλετική καταγωγή του. Ήδη στα µέσα του 8 ου αιώνα βρίσκουµε έναν Σλάβο, το Νικήτα, Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως. Και αν προχωρήσουµε παραπέρα, στα πρόσωπα στα οποία έτρεφαν το µεγαλύτερο σεβασµό οι Ρωµηοί, στους αγίους, θα δούµε ότι προέρχονται από όλες τις γωνιές της Ρωµανίας και µπορεί και να µη γνώριζαν καν ελληνικά. Ο R. Browning αναφέρει χαρακτηριστικά τον άγιο ∆ανιήλ τον Στυλίτη που έζησε σε ένα στύλο κοντά στην Κωνσταντινούπολη από το 460 ως το 493 και τον οποίον επισκέπτονταν και συµβουλεύονταν οι αυτοκράτορες Λέων και Ζήνων. Ο άγιος ∆ανιήλ δεν έµαθε ποτέ ελληνικά. Τα λόγια του τα µετέφραζαν από τα συριακά οι µαθητές του. Εξίσου εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι ο άγιος  ∆ηµήτριος, προστάτης της Θεσσαλονίκης εναντίον των Σλάβων κατά τις επιδροµές του 6 ου, 7 ου και 8 ου αιώνα, έγινε στη συνέχεια, όπως σηµειώνει ο Οµπολένσκυ, ένας από τους πιο λαοφιλείς αγίους στο µεσαιωνικό Σλαβικό κόσµο. 56

Οι Ρωµηοί διατήρησαν την ίδια υπερεθνική συνείδηση ακόµη και µετά την υποδούλωση στους Τούρκους. Μια ξεχωριστή µελέτη θα µπορούσε να υποδείξει ότι αυτή την οικουµενική αντίληψη εξέφραζε ο Ρήγας Φεραίος όταν καλούσε όλους τους λαούς των Βαλκανίων να ενωθούν. Η αντίληψη του Ρήγα Φεραίου δεν µπορεί να προέρχεται µόνον από το πνεύµα του ∆ιαφωτισµού της εποχής, το οποίο τόνιζε την αυτοδιάθεση κάθε έθνους. Έχει βαθύτερες ρίζες στην κοινή ρωµαίικη («βυζαντινή») παράδοση των λαών της περιοχής, όπου το πιο σηµαντικό δεν ήταν η φυλετική καταγωγή αλλά η ορθόδοξη πίστη και η ελληνική παιδεία. 57

Βέβαια, για τους δυτικοευρωπαίους µε την περιορισµένη Ιστορία και τη βαρβαρική παράδοση όλα αυτά δεν γίνονταν εύκολα κατανοητά. Έτσι προσπαθούσαν πάντα να εξηγήσουν τα επιτεύγµατα ενός λαού µε απλοϊκές φυλετικές ερµηνείες, όπου κάποιοι λαοί ή κάποιες κοινωνικές τάξεις ήταν λόγω αίµατος πιο «ευγενείς» από άλλους. Το 19ο αιώνα, µάλιστα, οι πλέον «επιστηµονικές» φυλετικές θεωρίες έφτασαν να κατατάσσουν τους λαούς ανάλογα µε τη χωρητικότητα του κρανίου («βραχυκέφαλοι», «δολιχοκέφαλοι», κλπ). Μέσα σ’ αυτό το ρατσιστικό σκεπτικό, τις συνέπειες του οποίου πλήρωσε πανάκριβα όλη η ανθρωπότητα κατά τον20ό αιώνα, τοποθετούνται και θεωρίες τύπου Φαλµεράιερ που τόσο συντάραξαν τους Έλληνες πριν 150 χρόνια. ∆υστυχώς ο εκδυτικισµός της Ελλάδας παρέσυρε πολλούς ιστορικούς µας σε απαντήσεις µέσα στο δυτικό πλαίσιο που έθεσε ο Φαλµεράιερ. Η όλη προσπάθεια, δηλαδή, στράφηκε στο να αποδείξουµε πως, ναι, κυλάει ακόµα µέσα µας το αίµα του Περικλή, αντί να απορρίψουµε ως εντελώς λαθεµένη και ανούσια µια συζήτηση που ξεκινάει από φυλετικά, αντί για πολιτιστικά, χαρακτηριστικά. Είναι κι  αυτό µια ένδειξη για το πόσο αδιόρατα έχει εισβάλει ο αντιρωµαίικος δυτικός τρόπος σκέψης στη νεώτερη Ελλάδα.

Ας επανέλθουµε όµως στην εποχή που εξετάζουµε, µετά τις βαρβαρικές εισβολές. Πέρα απ’ όσα είπαµε, οι Ρωµαίοι γνώριζαν καλά ότι οι βάρβαροι που δεν δέχονταν αυτή την πολιτιστική ενσωµάτωση παρέµεναν ξένο σώµα, ακόµη κι αν κατοικούσαν σε πρώην εδάφη της αυτοκρατορίας. Αυτή η ξεκάθαρη (πολιτιστική και όχι φυλετική) διαφοροποίηση συνεχίστηκε για αιώνες, παρ’ όλο που οι δυτικοί ιστορικοί θέλουν να πιστεύουν ότι Ρωµαίοι και βάρβαροι συγχωνεύθηκαν και έτσι γεννήθηκε ο δυτικοευρωπαϊκός πολιτισµός. Στην πραγµατικότητα, και για όσο διάστηµα έχουµε στοιχεία, οι υποταγµένοι Ρωµαίοι διατηρούν την ταυτότητά τους και ο δυτικοευρωπαϊκός πολιτισµός σχηµατίζεται καταστρέφοντας τα υλικά και πνευµατικά µνηµεία του ελληνορωµαϊκού κόσµου.

Ας δούµε λίγο πιο προσεκτικά τι απέγιναν οι Ρωµαίοι στις κατακτηµένες περιοχές από το 476 και µετά. Όταν ο Οστρογότθος Θεοδώριχος (ο οποίος είναι αξιοσηµείωτο ότι αποκαλείται «Μέγας» στη δυτική ιστοριογραφία!) ανέτρεψε τον Οδόακρο και έγινε κύριος της Ιταλίας (493), δεν επέβαλε τη γοτθική διοίκηση και νοµοθεσία πάνω στους Ρωµαίους. Ο αυτοκράτορας Αναστάσιος τον αναγνώρισε ως «ρήγα» (rex) και ο  Θεοδώριχος εγκατέστησε δυαδική διοίκηση. Οι Οστρογότθοι διοικούσαν όλους τους µη- Ρωµαϊκούς πληθυσµούς και Ρωµαίοι αξιωµατούχοι τους Ρωµαίους. 58

Λίγο µετά το θάνατο του Θεοδώριχου ο ρωµαϊκός στρατός του Ιουστινιανού απελευθέρωσε την Ιταλία και επανένωσε την αυτοκρατορία. Η ελευθερία όµως δεν κράτησε πολύ. Από το 568 νέα βαρβαρικά φύλα, οι Λογγοβάρδοι, κυριάρχησαν στην ιταλική χερσόνησο λεηλατώντας και καταστρέφοντας τα πάντα. Οι λιγοστοί Ρωµαίοι πολίτες που επέζησαν µετατράπηκαν σε δουλοπάροικους ή ηµιελεύθερους καλλιεργητές της γης. Αν και διαθέτουµε ελάχιστα στοιχεία για την κατάστασή τους αυτή την περίοδο, µπορούµε να συµπεράνουµε ότι η απόσταση Ρωµαίων και βαρβάρων διατηρήθηκε µέσα σ’ αυτό το καθεστώς βαρβαρικής κατοχής. Υπήρχαν τρεις σηµαντικοί λόγοι γι’ αυτό.

Ο πρώτος ήταν η πολιτιστική διαφορά, όπως την εκθέσαµε και παραπάνω. Επιπλέον υπήρχαν και θρησκευτικές διαφορές. Οστρογότθοι, Βησιγότθοι, Βάνδαλοι και Λογγοβάρδοι ήταν αρειανοί στο θρήσκευµα και µόνον οι Φράγκοι ασπάστηκαν από την αρχή την Ορθοδοξία. Αυτό σήµαινε ότι, ακόµη και σε περιοχές όπου συγκατοικούσαν, οι Ρωµαίοι και οι βάρβαροι δεν έρχονταν σε άµεση κοινωνία. Τέλος, ο τρίτος πολύ σηµαντικός λόγος για τον οποίο δεν αφοµοιώθηκαν οι βάρβαροι ήταν ότι τις διαφορές στεγανοποιούσε και η διαφορετική νοµική παράδοση. Οι νόµοι των γερµανικών φυλών (Λογγοβάρδων, Φράγκων, κλπ) ήταν προσωπικοί ενώ οι ρωµαϊκοί ήταν γεωγραφικοί. 59 Αυτό σήµαινε ότι, για παράδειγµα, ένας  Λογγοβάρδος  κρινόταν µε βάση το λογγοβαρδικό  νόµο, ανεξάρτητα από το που ζούσε. Αντίθετα, στο ρωµαϊκό δίκαιο, όλοι οι κάτοικοι στο έδαφος της Ρωµαϊκής αυτοκρατορίας, ανεξάρτητα από εθνικότητα, κρίνονταν µε βάση το ρωµαϊκό δίκαιο, πράγµα που βοηθούσε στην εξάλειψη των εθνικών διαφορών. Η γερµανική νοµοθεσία έπαιξε έτσι σηµαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της «εθνικής συνείδησης» των βαρβαρικών φυλών, αφού ξεχώριζε αυστηρά τους διάφορους λαούς. Η νοµική παράδοση συντέλεσε µ’ αυτό τον τρόπο στην εξαφάνιση της οικουµενικής Ρωµαϊκής συνείδησης στη ∆ύση και στην εµφάνιση του εθνικισµού και, κυρίως, του ρατσισµού  ο οποίος δεν έπαψε από τότε να αποτελεί µόνιµο, εγγενές στοιχείο στις δυτικές κοινωνίες.

Οι υπόδουλοι Ρωµαίοι αντιστάθηκαν σ’ αυτή την πολιτιστική οπισθοδρόµηση. Από τα τµήµατα του λογγοβαρδικού δικαίου που έχουν διασωθεί (παράδειγµα η νοµοθεσία του Λιουτπράνδου, βασιλιά των Λογγοβάρδων 712-744) φαίνεται ότι οι Ρωµαίοι εξακολουθούσαν, 150 χρόνια µετά την υποταγή τους στους Λογγοβάρδους, να υπόκεινται στο δικό τους δίκαιο. Για παράδειγµα, ένας νόµος ορίζει ότι αυτοί που γράφουν συµβόλαια, είτε σύµφωνα µε τους νόµους των Λογγοβάρδων, είτε σύµφωναµε τους νόµους των Ρωµαίων, δεν πρέπει να τα γράφουν σε αντίθεση µε αυτούς τους νόµους. Επίσης, σύµφωνα µε το ίδιο δίκαιο, αν µια Λογγοβάρδα παντρευόταν Ρωµαίο έχανε τα δικαιώµατά της, και τα παιδιά αυτού του γάµου θεωρούνταν Ρωµαίοι και υπόκεινταν πλέον στους ρωµαϊκούς νόµους. 60

Ας προσέξουµε λίγο καλύτερα την τελευταία διάταξη της νοµοθεσίας του Λιουτπράνδου που έχει, κατά τη γνώµη µας, µεγάλη σηµασία. Κατ’ αρχήν, είναι αξιοπρόσεκτο και πολύ σηµαντικό το ότι οι ρωµαϊκοί νόµοι ήταν γνωστοί και εξακολουθούσαν να ισχύουν για τους Ρωµαίους. Επιπλέον, η διάταξη δηλώνει ξεκάθαρα ότι οι δύο λαοί παρέµεναν χωρισµένοι, σε µια αυστηρή σχέση κατακτητή-κατακτηµένου. Μάλιστα ένας Ρωµαίος  δεν µπορούσε καν να ανέβει στην τάξη των «κυρίων» µέσω γάµου (ενώ είδαµε προτήτερα ότι στο Ρωµαϊκό κράτος ένας βάρβαρος µπορούσε άνετα να ανελιχθεί µε γάµο ή άλλο τρόπο). Αντίθετα η σύζυγός τους έχανε τα δικαιώµατα της και «έπεφτε» στις τάξεις των (πιθανότατα δουλοπάροικων) Ρωµαίων. Αξίζει εδώ να σηµειώσουµε ότι οι Λογγοβάρδοι, ακολουθώντας µια παλιά γερµανική παράδοση, είχαν θεσπίσει µια σταθερή τιµή («wergild») για τη ζωή κάθε ανθρώπου. Την τιµή αυτή πλήρωνε όποιος σκότωνε ή τραυµάτιζε κάποιον. Είναι χαρακτηριστικό ότι η ζωή ενός ελεύθερου γαιοκτήµονα (Λογγοβάρδου) αποτιµόταν 300 solidi (το ρωµαϊκό χρυσό νόµισµα), ενός ελεύθερου ακτήµονα 150 solidi, ενώ του ηµιελεύθερου aldius (στην κατηγορία αυτή ανήκαν οι περισσότεροι υπόδουλοι Ρωµαίοι) µόλις 60 solidi. 61

Οι κατακτηµένοι Ρωµαίοι προσπάθησαν απεγνωσµένα να διατηρήσουν ό,τι µπορούσαν από τον πολιτισµό τους σ’ αυτό το καθεστώς βαρβαρικής κατοχής. Στην προσπάθεια αυτή είχαν πάντα συµπαράσταση από τις ελεύθερες περιοχές της αυτοκρατορίας. Όπως αναφέραµε και πιο πάνω, στην Ιταλία ελεύθερες παρέµεναν η Ραβέννα µε τη γύρω περιοχή, η Ρώµη και το µεγαλύτερο τµήµα της Νότιας Ιταλίας. Την εξουσία του αυτοκράτορα αντιπροσώπευε εκεί ο έξαρχος της Ραβέννας. Όλη η ιστορία της Ιταλίας από το θάνατο του Ιουστινιανού (567) µέχρι την εποχή της νοµοθεσίας του Λιουτπράνδου είναι µια σειρά από πολέµους και συµβιβασµούς µεταξύ Ρωµαίων και Λογγοβάρδων.62

Η αντίσταση ενάντια σε κάθε λογής βαρβάρους αποτέλεσε βασικό εθνικό χαρακτηριστικό που σφράγισε τη συνείδηση των Ρωµηών σε όλη τη διάρκεια του Μεσαίωνα. ∆εν είναι εύκολο να αποδείξει κανείς ιστορικά ότι ο κύριος εθνικός σκοπός της αυτοκρατορίας µετά το 400 µ.Χ. ήταν η άµυνα, η υπεράσπιση του πολιτισµού απέναντι σε αλλεπάλληλες βαρβαρικές επιδροµές. Πραγµατικά: ο µόνος πόλεµος που θα µπορούσε να χαρακτηριστεί επιθετικός στα 1100 χρόνια της χριστιανικής Ρωµανίας ήταν ο πόλεµος του Ηρακλείου κατά των Περσών. Μόνον τότε προχώρησε η αυτοκρατορία πέρα από τα όρια που είχε κληρονοµήσει από την ειδωλολατρική Ρώµη. Όλοι οι άλλοι πόλεµοι έγιναν για να ανακτηθούν ρωµαϊκά εδάφη και να απελευθερωθούν υπόδουλοι Ρωµαίοι, στην Ιταλία, στη Β. Αφρική, στη Μέση Ανατολή, στα Βαλκάνια. Με το πέρασµα του χρόνου έγινε φανερό πως η απελευθέρωση όλων των Ρωµηών είχε καταστεί αδύνατη. Σ’ αυτή την πικρή συνειδητοποίηση πρέπει να αναζητηθούν τα σπέρµατα του«καηµού της Ρωµηοσύνης», της ιδεολογίας του αλυτρωτισµού και της αίσθησης «αδικίας» αλλά και αδυναµίας απέναντι στις επιδιώξεις των ξένων, που καθόρισε το νέο ελληνισµό µέχρι και τον εικοστό αιώνα…

 Ο «καηµός της Ρωµηοσύνης» και ο πέρα από φυλετικές διακρίσεις υπερεθνικός χαρακτήρας του Ρωµαίικου κράτους αποτέλεσαν δύο σηµαντικότατους παράγοντες στη διαµόρφωση της εθνικής µας συνείδησης. Και οι δυο είναι παντελώς άγνωστοι και ακατανόητοι στη ∆ύση. ∆εν είναι, εποµένως, δύσκολο να αντιληφθούµε ότι σ’ αυτή τη διαφορά οφείλονται πολλές από τις σύγχρονες παρεξηγήσεις και απογοητεύσεις ανάµεσα στους νεοέλληνες και τους δυτικοευρωπαίους. Στο κεφάλαιο που ακολουθεί θα έχουµε την ευκαιρία να αναλύσουµε το ρόλο που έπαιξε στο σχηµατισµό της εθνικής µας συνείδησης, η Τρίτη µεγάλη διαφορά µας µε τους δυτικούς, η Ορθόδοξη Χριστιανική Πίστη.

Πηγή: Το εξαιρετικό βιβλίο του Αναστασίου Φιλιππίδη «Ρωμηοσύνη ή βαρβαρότητα» υπάρχει σε μορφή pdf στη διεύθυνση http://www.scribd.com, [θα το βρείτε εύκολα δίνοντας τις λέξεις  "Αναστασίου Φιλιππίδη" στο Google].

Η αγγλική μετάφραση του βιβλίου του Αναστασίου Φιλιππίδη «Ρωμηοσύνη ή βαρβαρότητα» υπάρχει στη διεύθυνση: 

http://www.oodegr.com/english/biblia/romiosyni/perieh.htm.

http://romiosini.wordpress.com/2013/01/26/ο-σχηµατισµός-της-ρωµαίικης-συνείδησ/